W artykule zostały przedstawione informacje dotyczące etiologii mechanicznych uszkodzeń skóry węży oraz procesów naprawczych, jakie w niej zachodzą. W dalszej części szczegółowo opisano pogryzienia i otarcia z uwzględnieniem metod leczenia. Artykuł zawiera wiele praktycznych spostrzeżeń autora dotykających problemów, z jakimi mogą spotkać się lekarze zajmujący się leczeniem zwierząt egzotycznych. Pierwsza część opracowania ukazała się w MW 7/2011.

Szczegółowy opis problemu

Ryc. 1. Nieleczony wąż w stanie agonalnym po pogryzieniu – dobrze widoczne patologiczne wygięcie kręgosłupa – pyton królewski (Python regius).

Gojenie ran skóry zawsze jest procesem złożonym. Zrozumienie zmian, jakie wtedy zachodzą, wpływa bezpośrednio na skuteczność oraz czas leczenia. Skóra goi się poprzez odnowę. Dzięki zawartym w niej komórkom macierzystym, zdolnym do podziałów i różnicowania, jest w stanie zastąpić uszkodzone komórki prawidłowo funkcjonującą tkanką.

Gojenie ran składa się z czterech ściśle połączonych ze sobą etapów:

• faza zapalna
• proliferacja
• przebudowa
• naskórkowanie.

Zaraz po uszkodzeniu skóry dochodzi do obkurczenia rany, zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych oraz krwawienia. Dzięki temu rana oczyszcza się, a także napływają do niej czynniki humoralne i komórkowe. Inicjowany jest proces zapalny. Przerwane naczynia krwionośne obkurczają się i w konsekwencji wytwarza się skrzep.

Skrzep hamuje dalsze krwawienie, zanieczyszczanie rany. Wysychając, obkurcza się i powstaje strup. Strup nie wpływa na wytrzymałość rany. Odpadając, usuwa resztki martwych tkanek, co wyraźnie widać na zdjęciach.

Ryc. 2. Różne etapy gojenia ran – boa dusiciel (Boa constrictor).

Do miejsca uszkodzenia napływają takie komórki jak neutrofile, płytki krwi, monocyty i leukocyty. Neutrofile odgrywają szczególną rolę, gdy rana jest zakażona. Fagocytują bakterie i uszkodzone komórki. Ich resztki wraz z wysiękiem tworzą ropę. Rana niezakażona może goić się nawet wtedy, gdy neutrofile są nieobecne.

Płytki krwi pełnią bardzo ważne funkcje w procesie hemostazy. Ponadto wydzielają wiele czynników wzrostu.

Brak monocytów uniemożliwia proces leczenia rany, podczas gdy nieobecność pozostałych komórek tylko hamuje ten proces. Makrofagi oczyszczają ranę z resztek bakterii, obumarłych tkanek. Ponadto regulują syntezę macierzy wewnątrzkomórkowej oraz pobudzają angiogenezę.

Ryc. 3. Wąż albinos trzeciego dnia po pogryzieniu – boa dusiciel (Boa constrictor).

Na końcu fazy zapalnej pojawiają się leukocyty, odpowiedzialne za odpowiedź immunologiczną zapoczątkowaną przez antygeny prezentowane na monocytach i makrofagach.

Ryc. 4. Wąż albinos siódmego dnia po pogryzieniu – boa dusiciel (Boa constrictor).

Do tygodnia od powstania rany powinny zacząć zachodzić procesy proliferacyjne. Dzięki aktywności wydzielniczej makrofagów dochodzi do rozwoju śródbłonka i nabłonka. Powstają drobne naczynia krwionośne. Dochodzi także do proliferacji fibroblastów i syntezy kolagenu. Rana obkurcza się. Na skutek procesów proliferacyjnych wytwarza się ziarnina. Jej obecność ma bezpośredni wpływ na możliwość zamknięcia chirurgicznego rany w późniejszym okresie.

Równocześnie z fazą proliferacyjną powinna zachodzić faza przebudowy. W ranie dochodzi do lizy i przebudowy kolagenu, regresji naczyń krwionośnych. Skutkiem tego jest powstanie blizny. Na jej wytrzymałość olbrzymi wpływ ma odpowiednie odżywienie tkanek oraz dostępność tlenu. Brak tych czynników, dodatkowa obecność bakterii i ich metabolitów, ciał obcych może zahamować proces gojenia, a nawet pogłębić ranę.

Ryc. 5. Wąż albinos w czwartym tygodniu po pogryzieniu tuż przed wylinką – boa dusiciel (Boa constrictor).

Skóra węży charakteryzuje się słabym ukrwieniem. Z mojego doświadczenia wynika, że ulega ono znacznemu upośledzeniu, gdy chore zwierzęta są przetrzymywane w nieodpowiednich warunkach hodowlanych, np. w zbyt niskiej temperaturze. Zahamowanie przepływu krwi w skórze nie tylko wydłuża czas leczenia, ale także uniemożliwia zrzucenie wylinki.