Pasożyty zewnętrzne stanowią problem zdrowotny głównie węży dziko żyjących, nie powodują one u nich jednak większego zagrożenia ze względu na częste wylinki oraz rzadkie kontakty z innymi wężami. W warunkach niewoli spotyka się je znacznie rzadziej, ale inwazje mogą być groźne w skutkach, ponieważ zwierzę ma ograniczoną przestrzeń życia.
Summary
External parasites of snakes kept at homes
External parasites are a common infestation among pet reptiles. If diagnosed early, it is usually easy to cure pets and their health is not affected. In untreated cases, the parasites can, however, lead to self-mutilation of reptiles, anemia, secondary infections and death. Ophionyssus natricis is a small, usually red, mite with a complex life cycle whose recognition will help veterinarians to establish the diagnosis and treat the patient. Ticks are usually found in animals caught in their natural environment and they should be immediately removed. Immediate treatment should be also applied to snakes and their enclosures if they are infested by other insects.
Key words: external parasites, reptiles, mice, ticks, insects
Do najczęściej spotykanych pasożytów zewnętrznych węży należą:
- roztocza: Ophionyssus natricis oraz rzadsze O. lacertinus, O. mabuyae, Neoliponyssus saurarum, Hirstiella trombidiiformis (raczej pasożyt jaszczurek, ale wąż także może stać się żywicielem), larwalne stadia Trombicula batatu, Vatacarus sp., Herpetacarus leprochaeta, H. cadignani, Microtrombicula chamlongi
- kleszcze: Amblyomma spp., Ixodes spp., Ornithodoros malaje, Ornithodoros puertoricensis
- muszyca: muchy ścierwnice (Sarcophaga sp.).
Roztocza
Roztocza węży zostały rozpowszechnione na całym świecie głównie za sprawą hodowców. Nie wiadomo dokładnie, skąd pochodzą ani które gatunki są ich naturalnymi żywicielami. Niektórzy naukowcy dopatrują się korzeni w Afryce, a za naturalnego żywiciela uznają pytona królewskiego.
Ophionyssus natricis
Zdecydowanie najczęściej spotykanym i charakterystycznym dla węży pasożytem jest Ophionyssus natricis (sporadycznie można go spotkać na jaszczurkach, głównie waranach). Jest to mały pajęczak wielkości 0,5 do 1,3 mm, koloru czerwonego, szarego lub czarnego w zależności od stadium rozwoju i stopnia odżywienia.
Cykl życiowy
Pasożytuje głównie w nocy. Zapłodniona samica szuka ciemnego, wilgotnego miejsca na złożenie 60-80 jaj, owalnych, biało-brązowych, o wielkości 300-400 µm × 200-300 µm (czasem składa je pod łuski węża). Z niezapłodnionych jaj na drodze partenogenezy rozwiną się samce.
Z zapłodnionych jaj po 2-5 dniach wykluwają się sześcionogie, białe larwy, które za ostatnią parą odnóży mają zalążki czwartej pary kończyn. Larwy te mają 400 × 250 µm, nie pobierają pokarmu, zwykle nie opuszczają miejsca, w którym się wykluły, jeśli jest tam odpowiednia wilgotność.
Po 18-47 godzinach ma miejsce dwukrotne linienie i powstaje stadium protonimfy. Mogą one przeżyć nawet miesiąc bez jedzenia, ale warunkiem dalszego rozwoju jest znalezienie żywiciela. Mają dobrze wykształcone cztery pary odnóży, za pomocą których mogą pokonywać znaczne odległości. Nieodżywione są kremowożółte, widoczne gołym okiem, najedzone są ciemnoczerwone (nie czarne). Węża znajdują za pomocą węchu. Jeśli w ciągu miesiąca nie pobiorą pokarmu, giną z głodu. Najedzone protonimfy szukają ciemnego, wilgotnego miejsca w terrarium. W czasie poszukiwań zdarza się, że napotykają na swojej drodze basen. Często pływające w basenie, najedzone martwe protonimfy są pierwszą oznaką obecności roztoczy. Uważny hodowca dostrzeże je zatopione na dnie naczynia, wyglądające jak malutkie, płaskie kawałki papieru, pod lupą okazuje się jednak, że mają odnóża.
Po 12-48 godzinach powstają deuteronimfy – żyjące parami, większe niż protonimfy, ciemniejsze, mają miękkie powłoki ciała, nie pobierają pokarmu, raczej nie wykazują aktywności ruchowej. Te, które mają być samcami, są przyczepione do tylnej części tych, które będą samicami. Postać ta jest bardzo rzadko spotykana na ciele, wyjątkiem może być okolica oczu bardzo dużych węży.
Osobniki dorosłe mają twardy oskórek. Samce niewiele powiększają swoje rozmiary, a samice osiągają nawet 1300 µm. Samice poruszają się bardzo szybko. Kolor waha się od żółtobrązowego przez ciemnoczerwony do czarnego, w zależności od stanu odżywienia. Zauważono także prawidłowość, że roztocza żyjące na dużych wężach są żółtobrązowe i rzadko zawierają znaczne ilości erytrocytów, natomiast jeśli ich żywicielem są małe węże, przybierają kolor ciemnoczerwony do czarnego i odżywione są prawie samymi czerwonymi krwinkami. Jest to związane z tym, że na dużych wężach dorosłe pasożyty nie mogą osiągnąć kapilar i odżywiają się głównie płynami tkankowymi.
Samice łączą się z samcami, jeszcze zanim zaczną pobierać pokarm. Taka para wytwarza jaja, z których wylęgają się samice. Jeśli samica znajdzie żywiciela i zacznie pobierać pokarm, zanim spotka samca, wtedy samiec nie może przyłączyć się do takiej samicy i składa ona jaja, z których wylęgają się samce. Okres pobierania pokarmu trwa 4-6 dni (do osiągnięcia całkowitego odżywienia), po których samica opuszcza węża i składa jaja w jego pobliżu.
Po mniej więcej tygodniu samica znacznie zmniejsza swoje rozmiary i zaczyna wędrować po klatce w poszukiwaniu węża, a po jego znalezieniu natychmiast zaczyna pobierać pokarm. Samice w ciągu swojego dorosłego życia składają jaja 3-4 razy.
W temperaturze 30°C samica szukająca miejsca do złożenia jaj porusza się z prędkością ok. 1,4 metra na godzinę i może przemieszczać się przez kilka godzin w poszukiwaniu odpowiedniego miejsca do złożenia jaj. Głodne samice poruszają się z prędkością nawet 1,65 metra na godzinę, z łatwością wydostają się przez otwory wentylacyjne i zasiedlają węże w innych terrariach (Camin).
Cały cykl rozwojowy od jaja do dojrzałości trwa 3 tygodnie, a przeżywalność dorosłych wynosi około miesiąca.
