Zaburzenia zachowania u psów

Ryc. 1. Algorytm postępowania w przypadkach zespołu nadaktywności u psów.

Intensywny tryb życia prowadzony przez wielu właścicieli zwierząt coraz częściej zmusza ich do skracania czasu poświęcanego na zaspokojenie podstawowych potrzeb behawioralnych psów, takich jak spacer czy choćby kontakt z człowiekiem, co często prowadzi do rozwoju zaburzeń zachowania. To właśnie brak czasu najczęściej jest podawany jako powód zaniedbywania zwierząt przez ich opiekunów lub chęci pozbycia się ich. Nakładanie na właściciela dodatkowych obowiązków w postaci zaleceń wykonywania żmudnych ćwiczeń z psem z pewnością nie przekona go do podjęcia próby wyeliminowania niepożądanych zachowań, a tym samym poprawienia relacji z czworonogiem. Dlatego niezwykle ważne jest, przynajmniej na początku terapii, zaproponowanie przez lekarza weterynarii pierwszego kontaktu prostych rozwiązań, sprowadzających się nieraz jedynie do zmiany zasad postępowania z psem, co może przynieść poprawę jego zachowania i zachęcić właściciela do dalszego działania.

Nadaktywność

Nadaktywność i nadreaktywność u psów może mieć szereg przyczyn. Jedną z najczęstszych jest utrata rytuałów (zmiana rytmu aktywności i związanych z tym przyzwyczajeń), np. spowodowana zmianą miejsca zamieszkania. Jeśli właściciel psa zgłasza się z tym problemem w ciągu trzech pierwszych tygodni od takiego zdarzenia, w przypadku niestwierdzenia zmian chorobowych u zwierzęcia, sugerujemy przeczekanie okresu rytualizacji, niewzmacnianie w tym czasie niepożądanych zachowań (np. przez poświęcanie uwagi szczekającemu psu) i ewentualne zwrócenie się o pomoc behawioralną w późniejszym terminie. W aklimatyzacji w nowym miejscu mogą pomóc psu feromony lub suplementy diety zawierające tryptofan i teaninę, dlatego warto polecić je właścicielowi jako doraźną pomoc.

Równie częstą przyczyną takiego zachowania jest zbyt słaby kontakt z matką i rodzeństwem w okresie między 5. a 8. tygodniem życia lub brak takiego kontaktu, do czego dochodzi m.in. na skutek zbyt wczesnych adopcji. Skutkiem może być nawet zespół objawów nazywanych wspólnie DHD (dog hyperactivity disorder). Należy jednak pamiętać, że zespół ten występuje u psów stosunkowo rzadko, a określenie „DHD” lub „psie ADHD” jest często nadużywane.

Nie bez znaczenia jest również obciążenie genetyczne, dlatego przeprowadzając wywiad, trzeba zapytać o zachowanie rodziców.

Psy ras myśliwskich są z natury bardziej aktywne i wymagają z reguły więcej ruchu od pozostałych. Brak terapii behawioralnej nadaktywnych i nadreaktywnych zwierząt może prowadzić do rozwoju zachowań obsesyjno-kompulsywnych (np. gonienia ogona, cieni, uporczywego, bezcelowego szczekania), a nawet tzw. agresji z nadaktywności. U nadpobudliwych, impulsywnych psów istnieje większe ryzyko występowania zachowań agresywnych, ponieważ ich stan emocjonalny utrudnia racjonalną ocenę otoczenia i adekwatną reakcję na bodźce. Jeżeli nadpobudliwy pies reaguje na bodźce w sposób lękowy, agresja dystansująca lub ze strachu nasila się u niego bardzo szybko, tracąc swój pierwotny charakter, co powoduje, że pies zaczyna reagować na bodźce agresją w sposób odruchowy. Nadpobudliwe i nadreaktywne psy nie umieją kontrolować siły ugryzienia przy chwytaniu właściciela (bądź innego psa) w zabawie, a rosnące pobudzenie emocjonalne sprawia, że siła i częstotliwość ugryzień są coraz większe. Takie zachowanie klasyfikowane jest często jako agresja podczas zabawy.

Farmakoterapia, jeśli jest konieczna, obejmuje stosowanie selegiliny w dawce 0,5 mg/kg raz dziennie (u szczeniąt do 6. miesiąca życia), fluoksetyny w dawce 1-4 mg/kg raz dziennie, a w przypadku braku jej skuteczności – klomipraminy w dawce 1-3 mg/kg 2 razy dziennie.

Zachowania typu „lęk separacyjny”

Niszczenie przedmiotów, załatwianie się w domu oraz wycie i szczekanie podczas nieobecności opiekunów to częsty problem właścicieli psów, które są nadmiernie przywiązane do jednego lub kilku domowników (ryc. 2 i 3). Z „prawdziwym” lękiem separacyjnym mamy do czynienia wówczas, gdy w czasie przygotowywania się do wyjścia, podczas nieobecności lub zaraz po powrocie obserwujemy objawy pobudzenia układu autonomicznego, takie jak przyspieszona akcja serca, drżenie, zianie, kroczenie, rozszerzenie źrenic, ślinienie, a w skrajnych sytuacjach wymioty, oddawanie moczu, opróżnianie zatok okołoodbytowych lub biegunka. Dlatego bardzo przydatne jest nagrywanie zachowania zwierzęcia, np. za pomocą kamery komputerowej, która może także zarejestrować inną niż nieobecność właściciela przyczynę patologicznego zachowania psa (np. awantury u sąsiadów).

W przypadku oddawania moczu w domu, szczególnie istotne jest wykluczenie chorób przebiegających z wielomoczem.

Ryc. 4. Algorytm postępowania w przypadkach zachowań typu „lęk separacyjny”.

Farmakoterapia, która często jest niezbędna w przypadkach prawdziwego lęku separacyjnego, obejmuje stosowanie niżej wymienionych leków:

• klomipramina – 2-4 (6) mg/kg, podzielone na dwa podania, lub
• alprazolam – 0,01-0,1 mg/kg, podzielone na 2-4 podania (maksymalnie 4 mg/psa/dobę) – stosowany w monoterapii lub terapii łączonej z trójcyklicznymi lekami antydepresyjnymi
• amitryptylina – 2-6 mg/kg, podzielone na dwa podania, lub
• sertralina – 2-5 mg/kg w jednym lub dwóch podaniach.

Zespół deprywacji socjalnej

Ryc. 5. Brak doświadczenia różnorodności bodźców we wczesnym okresie rozwoju emocjonalnego może objawiać się m.in. niechęcią do spacerów, związaną z odczuwaniem lęku przed nieznanym otoczeniem.

Zespół deprywacji socjalnej – ZDS (zespół deprywacji sensorycznej, zespół izolacji, zespół deprywacji, deprywacja środowiskowa, zaburzenie na tle deprywacji socjalizacyjnej), to zaburzenie zachowania objawiające się nadmierną, nieadekwatną, początkowo lękową, a z czasem również agresywną reakcją na jeden lub kilka bodźców środowiskowych, wynikającą z braku doświadczenia różnorodności bodźców we wczesnym okresie rozwoju emocjonalnego (ryc. 5). U nieleczonych pacjentów może dochodzić do całkowitej utraty zdolności funkcjonowania w otoczeniu i w konsekwencji do śmierci.