BLACK CYBER WEEK! Publikacje i multimedia nawet do 80% taniej i darmowa dostawa od 350 zł! Sprawdź >
BLACK CYBER WEEK! Publikacje i multimedia nawet do 80% taniej i darmowa dostawa od 350 zł! Sprawdź >
03/01/2024
W artykule opisano wykorzystanie wyciągu z czarciego pazura w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów u psów. Zawierające go preparaty cechują się wysokim bezpieczeństwem stosowania. Mogą być używane w połączeniu z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi lub w monoterapii. Istotnie poprawiają jakość życia chorych osobników i wykazują potencjalne działanie spowalniające rozwój choroby u osobników z podklinicznym jej przebiegiem.
Medycyna weterynaryjna oraz medycyna człowieka wciąż poszukują alternatyw dla uznanego, lecz niosącego liczne skutki uboczne leczenia farmakologicznego. Jedną z nich jest wykorzystanie nutraceutyków – preparatów podawanych drogą doustną, które wykazują właściwości lecznicze oraz odżywcze. W kontekście żywienia zwierząt są to zwykle mieszanki paszowe uzupełniające, zwane potocznie suplementami diety. Zawierają one całe rośliny, ich części albo otrzymywane z nich ekstrakty, które mogą być niekiedy nawet chemicznie modyfikowane. Mogą to być również wyizolowane, a nawet syntetyzowane sztucznie pojedyncze substancje czynne.
Z przyczyn legislacyjnych producenci suplementów dla psów i kotów nie przedstawiają ich jako środków mających właściwości leczące choroby lub zapobiegające im. Ponadto wytwórcy nie określają, że są przeznaczone do stosowania u zwierząt lub podawania zwierzętom w celu przywrócenia, poprawy albo zmiany funkcji fizjologicznych poprzez wywoływanie działania farmakologicznego, immunologicznego bądź metabolicznego (2). Z tych przyczyn informacji odnośnie do ich przeznaczenia i działania leczniczego należy szukać w innych źródłach, do których należy niniejsza praca.
Poniżej zestawiono kluczowe dane uzasadniające wykorzystanie suplementów zawierających ekstrakt z czarciego pazura w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów u psów. Nie jest to nowość, lecz z uwagi na coraz lepsze poznanie jego właściwości farmakologicznych zagadnienie wymaga wnikliwej i uaktualnionej analizy, która w przekonujący sposób uzasadni ich stosowanie.
Choroba zwyrodnieniowa stawów – zapalenie kostno-stawowe (ang. osteoarthritis, OA), jest najczęściej występującym przewlekłym zapaleniem stawów u psów, przebiegającym z uszkodzeniem chrząstki stawowej. Zwiększone tarcie powierzchni stawowych wskutek ich zwyrodnienia powoduje ból (kulawiznę), obrzęk oraz przebudowę kości i tworzenie się narośli kostnych (11). Może pojawić się u psów w każdym wieku, a częstotliwość występowania choroby w populacji rośnie wraz z nim, obejmując ponad 80% osobników powyżej 8 lat. Dlatego można ją uznać za problem związany ze starzeniem się. Około połowy pacjentów jest w wieku od 8 do 13 lat, co ma związek ze skłaniającym właściciela do wizyty obrazem klinicznym. Choroba ujawnia się dopiero po pewnym okresie. Zmiany radiologiczne nie korelują jednak z obrazem klinicznym, a stanowią jedynie wskazówki co do dalszego postępowania z pacjentem młodszym, będącym na wczesnym etapie choroby, w celu spowolnienia jej postępów (3-6).
Choroba zwyrodnieniowa stawów ma etiologię wieloczynnikową z dominacją czynników genetycznych, a nasila się indywidualnie zależnie od rasy, płci (nieco częściej chorują samce), stylu życia oraz żywienia, przy czym jednym z najistotniejszych związanych z nim czynników wśród chorób podstawowych jest otyłość. Jest ona bardzo często spowodowana kastracją, która sama w sobie, przez zaburzenia hormonalne, jest także ważnym czynnikiem predylekcyjnym. Nie bez znaczenia pozostają również cukrzyca oraz długotrwałe leczenie glikokortykosteroidami. Przyczyny choroby zwyrodnieniowej stawów mogą tkwić też w nieprawidłowościach anatomiczno-czynnościowych układu ruchu na skutek zerwania więzadła krzyżowego doczaszkowego, zwichnięcia rzepki oraz dysplazji stawów biodrowych i łokciowych (ryc. 1). Z tych powodów OA jest u psów opisywane jako choroba wtórna (3, 17, 20).
Do ras częściej zapadających na chorobę zwyrodnieniową stawów należą: border collie, bullmastiff, dogue de Bordeaux, wyżeł niemiecki, owczarek niemiecki, golden retriever, labrador retriever, owczarek staroangielski, rottweiler, owczarek szkocki collie i springer spaniel. Są to rasy średnie i duże, z czego wyłania się wniosek, że choroba ma związek z masą ciała. Wielokrotnie są to psy pracujące, a zatem zwiększone obciążenie stawów również przekłada się na częstsze występowanie OA. Mieszańce są mniej podatne, a u psów ras małych problem jest sporadyczny (3, 7-9).
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów u psów obejmuje leczenie choroby podstawowej oraz leczenie farmakologiczne, chirurgiczne i rehabilitację. Bardzo istotna jest optymalizacja (obniżenie) obciążeń fizycznych. Każdy z nas, zalecając ograniczenie ruchu, zauważy zapewne tendencję do dalszego wzrostu masy ciała, co wymaga jednoczesnego ograniczenia podaży karmy i zmiany preferencji właściciela. Wciąż zauważa się związane z tym mity i karmienie psów 1-2 razy dziennie. Jako najbardziej efektywną strategię należy ocenić obniżenie dawki dziennej i podzielenie jej na 4-5 porcji w ciągu dnia. Leczenie farmakologiczne polega na aplikowaniu leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych. W jednym z badań stwierdzono, że aż 80% psów leczonych jest lekami przeciwbólowymi, a 97% z nich stanowią leki z grupy niesteroidowych przeciwzapalnych (3, 19). Ich długotrwałe stosowanie może prowadzić do poważnych powikłań, jak np. zaburzenia żołądkowo-jelitowe czy uszkodzenia narządów miąższowych, oraz niesie skutki ekonomiczne. Wielu właścicieli obawia się tego i odstępuje od leczenia swoich podopiecznych (3, 10).
Na zakończenie ogólnych rozważań nad chorobą zwyrodnieniową stawów u psów warto podkreślić, że powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na wczesne jej rozpoznawanie oraz możliwość rozpoczęcia postępowania spowalniającego jej rozwój. Jedną ze skutecznych strategii jest wspomaganie z użyciem dodatków żywieniowych zawierających substancje o działaniu chondroprotekcyjnym (glukozamina i siarczan chondroityny) oraz składniki przeciwbólowe i przeciwzapalne pochodzenia naturalnego, wliczając wyciąg z czarciego pazura, który nie wykazuje istotnych interakcji z farmaceutykami i nie modyfikuje aktywności cytochromu P450 (19).
Czarci pazur, diabelski pazur, hakorośl rozesłana, Harpagophytum procumbens (łac.), Devil’s Claw (ang.) – pod takimi nazwami znana jest wieloletnia bylina należąca do rodziny połapkowatych (łac. Pedaliaceae), rosnąca naturalnie na terenie Afryki Południowej, szczególnie na obrzeżach pustyni Kalahari (1). Surowcem do otrzymywania fitofarmaceutyków są jej wysuszone i pocięte wtórne bulwy o odcieniu brązu i gorzkim smaku, które ludność rdzenna wykorzystywała w leczeniu stawów, stanów zapalnych i chorób żołądka. Stosowanie tych roślin powinno być w pełni kontrolowane. Mamy tu na myśli w pierwszej kolejności uprawę, która zapewnia powtarzalność składu i bezpieczeństwo stosowania opartych na niej preparatów. Może się bowiem zdarzać niewłaściwe wykorzystanie do tego celu czarciego pazura wolno rosnącego oraz części roślin obecnych na tych samych stanowiskach, co doprowadza do tzw. zafałszowania i działania niezgodnego z oczekiwanym. Substancjami obecnymi w czarcim pazurze, istotnymi w przemyśle farmaceutycznym, są irydoidy. Mają one charakter glikozydów i estrów, a najważniejszym z nich jest harpagozyd, lecz stosowane osobno mają znikome działanie lecznicze (1, 19).
Wspomniany harpagozyd jest najlepiej poznanym związkiem obecnym w czarcim pazurze, warunkującym jego działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, które polega między innymi na hamowaniu aktywności enzymów COX-1 i COX-2 oraz wydzielania cytokin prozapalnych, TNF-α, IL-1β, IL-6 oraz tlenku azotu. Potwierdzono to na modelu zwierzęcym choroby zwyrodnieniowej stawów, lecz wyizolowany związek chemiczny jest mniej skuteczny w porównaniu z ekstraktami z korzenia rośliny. Wskazuje to na dość częste w przypadku ekstraktów roślinnych zjawisko synergizmu lub interakcji pomiędzy różnymi substancjami w nich zawartymi (12-16, 19, 21, 22).
W ekstraktach z czarciego pazura zidentyfikowano również wiele związków lotnych, w tym należący do seskwiterpenów kariofilenowych β-kariofilen, wpływający na receptory kannabinoidowe typu 2 (CB2). Zjawisko to potwierdza zaangażowanie układu endokannabinoidowego w hamowaniu zapalenia stawów. Układ ten jest obecny u zwierząt i ludzi. Składa się z endokannabinoidów, receptorów kannabinoidowych (CB1 i CB2) i endogennych regulatorów. Prowadzi do integracji poszczególnych składowych organizmu i utrzymania homeostazy. Wiele substancji pochodzenia roślinnego, w tym obecny w konopiach kannabidiol (CBD), wpływa na funkcje tych receptorów, obecny w czarcim pazurze β-kariofilen jest jednak w przeciwieństwie do niego agonistą receptora, nie zaś jego modulatorem. Stwierdzono, że zmniejsza reakcję zapalną w obrębie stawów oraz reakcję ogólnoustrojową poprzez blokowanie wytwarzania mediatorów stanu zapalnego w synowiocytach. Wykorzystywany w badaniach jako izolat, miał bardzo ograniczone działanie w porównaniu z ekstraktem. Można uznać, że przeciwzapalne działanie ekstraktu z korzenia czarciego pazura wynika z obecności fitokompleksu składającego się z irydoidów i seskwiterpenów kariofilenowych. Prawdopodobnie do wywołania działania leczniczego przyczyniają się reakcje synergistyczne pomiędzy tymi składnikami i/lub interakcje polegające na sumowaniu się ich efektów (15).
Zainteresowanie czarcim pazurem w leczeniu OA u psów nie słabnie. W 2022 roku ukazała się praca dotycząca oceny klinicznej suplementu zawierającego ekstrakt z czarciego pazura (16). Metodyka zakładała włączenie do obserwacji psów z objawiającą się klinicznie chorobą zwyrodnieniową stawów, podzielonych losowo na grupę kontrolną i badaną. Mimo że właściciele nie ocenili pozytywnie prowadzonego przez 8 tygodni leczenia, lekarze weterynarii stwierdzili istotnie niższe wskaźniki bólu u zwierząt otrzymujących suplement, lecz mogły na nie wpłynąć jego właściwości uspokajające, ponieważ był oparty nie tylko na Harpagophytum procumbens, ale również na Smilax officinalis, Taraxacum officinale, Yucca glauca, Boswellia serrata, Curcuma longa i bromelainie. Preparat okazał się ponadto wysoce bezpieczny.
We wcześniejszych, podobnie zaplanowanych badaniach również zastosowano bezpieczny preparat złożony zawierający wyciąg z korzenia czarciego pazura (17). Poprawiał on istotnie sprawność funkcjonalną chorych zwierząt w odniesieniu do grupy kontrolnej, a w celu zobiektywizowania wyników zastosowano tu ocenę aktywności lokomotorycznej z wykorzystaniem noszonego na szyi akcelerometru. Stwierdzono ponadto, że leczenie mogło przełożyć się na wzrost aktywności chorych psów, które były w stanie samodzielnie zrehabilitować swoje kończyny i poprawić sprawność mięśni nieużywanych z powodu bólu. Było to wyrażone wzrostem podparcia kończyn. Potwierdzono w ten sposób korzystną rolę aktywności u psów z chorobą zwyrodnieniową stawów. Należy jednak podkreślić, że jej nasilenie powinno być niskie lub umiarkowane, aby uniknąć zaostrzenia kulawizny (17, 18). W innych badaniach dotyczących suplementu zawierającego wyciąg z czarciego pazura wyniki były równie obiecujące jak we wcześniej przytoczonych. Przyjęto, że osiągnięte działanie przeciwzapalne ekstraktu z tej rośliny może mieć kluczowe znaczenie w objawowym leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów u psów (19, 23).