Zaćma jest chorobą znacznie rzadziej diagnozowaną u kotów niż u psów, mimo podobnej częstości występowania. U kotów spotykana jest głównie zaćma wtórna do zapalenia błony naczyniowej oraz innych chorób ogólnoustrojowych lub urazów. Jedyną skuteczną metodą leczenia zaćmy jest zabieg rozbicia i usunięcia zmian zaćmowych (fakoemulsyfikacja). Na dzień dzisiejszy brakuje wyników badań, które mogłyby potwierdzić genetyczny charakter zaćmy u kotów.

Wstęp

Zaćma jest chorobą soczewki występującą powszechnie zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Zaćmę wywołuje każdy czynnik, który zakłóca jeden z mechanizmów zachodzących w soczewce, takich jak odżywianie, przemiany energetyczne, przemiany białkowe albo równowaga osmotyczna. Zaćma objawia się jako zmętnienie soczewki i/lub jej torebki i możemy ją klasyfikować na wiele sposobów (tab. I). Pierwszym objawem klinicznym jest najczęściej zmiana wyglądu oka – od opiekuna zwierzęcia często słyszymy, że „oko zachodzi mgłą”. Kolejnym może być pogorszenie widzenia, wpadanie na przedmioty bądź niechęć do spacerów.

Ryc. 1. Zaćma całkowita u kota.

Zaćma u psów i kotów różni się znacząco. Wydaje się, że jest to choroba znacznie powszechniejsza u psów, badania francuskiej populacji wskazują jednak na prewalencję 15% u psów i 13% u kotów (4). U kotów jest ona częściej diagnozowana przypadkowo, w związku z innymi chorobami okulistycznymi, dlatego w tym artykule chciałybyśmy zwrócić uwagę, że może to być znaczący problem u tego gatunku.

U kotów wyróżniamy zaćmę pierwotną oraz wtórną. Zaćma pierwotna jest to zaćma wrodzona, która może mieć podłoże dziedziczne (chociaż brak potwierdzających to badań genetycznych) lub niedziedziczne. Zaćma wtórna stanowi większość diagnozowanych przypadków i jest wynikiem innych chorób okulistycznych (na przykład postępującego zaniku siatkówki), chorób metabolicznych, niedoborów dietetycznych, urazów albo działania leków i toksyn.

Tabela I. Kryteria podziału zaćmy (6, 11)

Zaćma wrodzona

Zaćma wrodzona może być dziedziczna bądź niedziedziczna. Podłoże niedziedziczne związane jest z zaburzeniami w trakcie rozwoju embrionalnego, które mogą być efektem czynników środowiskowych, toksycznych lub dietetycznych w trakcie trwania ciąży. Zaćma dziedziczna spowodowana jest czynnikami genetycznymi, jak dotąd nie zidentyfikowano jednak genu lub genów odpowiedzialnych za występowanie zaćmy u kotów.

U kotów perskich, brytyjskich krótkowłosych, himalajskich, rosyjskich niebieskich oraz birmańskich bierze się pod uwagę możliwość wystąpienia zaćmy dziedzicznej (dane niepublikowane). Podejrzewa się dziedziczenie autosomalne recesywne (4). Sugerowano też występowanie zaćmy dziedzicznej u kotów bengalskich. Badanie przeprowadzone w 2017 roku na populacji francuskiej oraz opublikowane w 2020 roku badania populacji polskiej wskazują, że jest to kolejna rasa z silnym prawdopodobieństwem autosomalnego recesywnego dziedziczenia tej choroby (2, 5). U kotów bengalskich zaćma zazwyczaj przejawia się jako zaćma jądrowa ogniskowa lub okołojądrowa w postaci zamgleń, zmętnień w centralnej części soczewki. Zmiany w większości przypadków są obustronne, symetryczne. Zaćma na ogół nie powoduje upośledzenia widzenia oraz nieprawidłowości odruchu źrenicznego i może nie postępować przez całe życie zwierzęcia (2, 5, 8).

Dodatkowo u kotów perskich o umaszczeniu blue smoke zaćma jest jednym z objawów zespołu chorobowego Chediaka-Higashiego (7). Jest to rzadka choroba genetyczna, w wyniku której nieprawidłowe szlaki przemiany materii prowadzą do zmian w pigmentowanych tkankach. Zaćma pojawia się u kociąt do kilku miesięcy życia. Zmiany najczęściej obejmują jądro, szwy, korę lub torebkę soczewki (9).

Zaćma wtórna

Najczęstszym rodzajem zaćmy u kotów jest zaćma wtórna do zapalenia błony naczyniowej (4). Zapalenie błony naczyniowej, czyli uveitis, może być u kotów wywołane wieloma czynnikami, takimi jak wirus FIV, nowotwór (chłoniak), endogenne zapalenie gałki ocznej, zakaźne zapalenie otrzewnej czy też krwistek (często występujący w nadciśnieniu tętniczym). Zaćma wtórna do uveitis zdaje się powstawać z powodu mediatorów stanu zapalnego uwalnianych do cieczy wodnistej, zakłócających metabolizm soczewki. Zmiany w soczewce nie są swoiste i mogą objawiać się metaplazją nabłonka, zwyrodnieniem lub martwicą włókien soczewki. Towarzyszące zapaleniu błony naczyniowej zrosty tylne również mogą sprzyjać powstawaniu zaćmy.

Zaćma pourazowa najczęściej związana jest z penetrującym urazem gałki ocznej spowodowanym przez koci pazur. Tego typu zmiany przeważnie są jednostronne, charakteryzują się powolną i nieznaczną progresją oraz towarzyszącymi zrostami tylnymi. W przypadku przerwania torebki soczewki i wydostania się białek soczewki do przedniej komory oka rozwija się zapalenie błony naczyniowej. Złotym standardem jest kwalifikowanie do zabiegu fakoemulsyfikacji zwierząt z rozdarciami większymi niż 1,5 mm.

Przyczyną zaćmy wtórnej u kotów może być również jaskra. Mechanizm polega na bezpośrednim wpływie wysokiego ciśnienia w przedniej komorze oka na soczewkę oraz stagnacji cieczy wodnistej zawierającej cytokiny i wtórne szkodliwe metabolity (4).

Wydawać by się mogło, że najczęstszą przyczyną zaćmy u kotów jest cukrzyca z racji powszechnego występowania tej choroby u kocich pacjentów. Dane wskazują jednak, że ta postać zaćmy jest rzadka, a jeśli już się pojawi, to charakteryzuje się znacznie powolniejszym postępem niż u psów. U kotów wraz z wiekiem spada aktywność reduktazy aldozowej. Jest to enzym odpowiadający za szlak metaboliczny przekształcający glukozę w sorbitol, który odkładając się w soczewce, powoduje zaćmę. Zmniejszona aktywność tego enzymu u kotów powyżej 7. roku życia uważana jest za przyczynę rzadkiego występowania zaćmy cukrzycowej u tego gatunku (4).

Z innych zaburzeń metabolicznych opisywane były przypadki kotów z zaburzeniami przytarczyc i związaną z tym hipokalcemią, u których zdiagnozowano obustronną zaćmę. Zaćmę odnotowano również u kociąt karmionych preparatami mlekozastępczymi (9).

Zaćma starcza u kotów obserwowana jest u osobników powyżej 13. roku życia. Związana jest z korą lub jądrem dojrzałym soczewki. Zazwyczaj ma powolny przebieg i towarzyszy jej stwardnienie jądra soczewki (4).