Katarzyna Hylińska: Panie doktorze, bardzo dziękuję, że znalazł Pan dla mnie czas, aby odpowiedzieć na kilka pytań. Ostatnio głośno jest o kleszczach z rodzaju Hyalomma, które opanowują Europę. Czy występują one już w Polsce?
Klaudiusz Szczepaniak: W ostatnich dniach w naszym kraju największym zainteresowaniem cieszy się kleszcz wędrowny H. marginatum, który jednak nie jest stałym elementem naszej arachnofauny. Według danych bibliograficznych pojedyncze egzemplarze przedstawicieli Hyalomma marginatum complex – Hyalomma marginatum sensu stricto [Koch], Hyalomma isaaci, Hyalomma rufipes, Hyalomma turanicum, Hyalomma glabrum, były spotykane w Polsce, na co wskazują choćby zbiory Działu Przyrody Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.
KH: Czym się różnią od naszych pospolitych kleszczy Ixodes ricinus?
KS: Oba rodzaje – Ixodes i Hyalomma – to przedstawiciele rodziny Ixodidae, określani również jako kleszcze właściwe lub kleszcze twarde. Są to bardzo stare ewolucyjnie kleszcze o niskiej swoistości względem żywicieli, mogące pasożytować zarówno na gadach, ptakach, jak i ssakach, m.in. dzięki długiej gnatosomie, która umożliwia im wbijanie się w skórę drobnych, średnich i dużych kręgowców. Na tym podobieństwa się kończą i zaczynają różnice między obydwoma rodzajami. Kleszcz pospolity I. ricinus, jak wskazuje jego nazwa, charakteryzuje się szeroką dystrybucją na terenie całej Europy, podczas gdy rodzaj Hyalomma jest typowy dla regionów o cieplejszym i bardziej suchym klimacie. Według opublikowanego w 2021 roku raportu Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób oraz Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności przedstawiciele tego rodzaju występują w całej południowej części kontynentu, w obszarze zlewiska Morza Czarnego, na Bliskim Wschodzie i w północnej części kontynentu afrykańskiego. Przypadki zawleczone notuje się bardziej na północ, w tym na Wyspach Brytyjskich, w krajach skandynawskich, w Niemczech i północnych rejonach Francji, gdzie są przenoszone wraz z migrującymi z południa na północ ptakami. Fakt przenoszenia przedstawicieli rodzaju Hyalomma na ptakach ściśle wiąże się z biologią tego rodzaju. Są to kleszcze dwużywicielskie, co oznacza, że postaci młodociane pasożytują na drobnych kręgowcach, w tym na ptakach, na których żerują nawet 12-26 dni, dzięki czemu mogą być przenoszone na znaczne odległości. Postaci dorosłe preferują duże ssaki, w tym parzysto- i nieparzystokopytne. Ponadto kleszcze z gatunku H. marginatum charakteryzują się odmienną morfologią od rodzimych kleszczy, między innymi większymi rozmiarami postaci dorosłych, dobrze rozwiniętymi odnóżami, dzięki którym są w stanie aktywnie i dość szybko przemieszczać się po podłożu w poszukiwaniu żywiciela.
KH: Jakie choroby mogą przenosić i czy są na te choroby leki dostępne w Polsce?
KS: Podobnie jak inni przedstawiciele Ixodidae, kleszcze z rodzaju Hyalomma przenoszą choroby odkleszczowe (Tick Born Diseases), w tym zakażenia wirusowe, bakteryjne i inwazje pierwotniacze o dużym znaczeniu zarówno medycznym, jak i weterynaryjnym. Do najważniejszych patogenów przenoszonych przez H. marginatum należą: Anaplasma, Rickettsia, Babesia, Theileria, a także niezwykle groźny dla ludzi wirus krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej (CCHF). Dla chorób tła bakteryjnego, jak również pierwotniaczego opracowane są schematy leczenia z zastosowaniem antybiotyków oraz leków przeciwpierwotniaczych, w przypadku CCHF nie istnieją jednak swoiste leki, a postępowanie lecznicze ogranicza się do leczenia objawowego pacjentów.
KH: Czy środki przeciw ektopasożytom stosowane u naszych zwierząt w Polsce są wystarczająco skuteczne w stosunku do tego rodzaju kleszczy?
KS: Trudno odpowiedzieć na to pytanie ze względu na małą ilość danych naukowych. Niemniej jednak obecnie stosowane leki nowej generacji, a także starsze preparaty zawierają substancje o działaniu roztoczobójczym, powinny więc być skuteczne w zwalczaniu infestacji wszystkich pajęczaków, w tym także kleszczy z rodzaju Hyalomma.
KH: Bardzo dziękuję za rozmowę i za poświęcony czas.
Dr n. wet. Klaudiusz Szczepaniak
Pracownik naukowo-dydaktyczny w Zakładzie Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Katedry Parazytologii i Chorób Ryb na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej UP w Lublinie, a także diagnosta laboratoryjny – parazytolog w weterynaryjnym laboratorium diagnostycznym VetDiagnostyka z siedzibą w Lublinie oraz pracownik Kliniki Weterynaryjnej Szmaragdowa 24/7. Członek polskiego Towarzystwa Parazytologicznego. Autor i współautor licznych publikacji naukowych z zakresu medycyny weterynaryjnej i parazytologii weterynaryjnej.
