U większości koni dobrze sprawdza się kardiowersja farmakologiczna lub elektryczna, o ile nie występuje u nich poważniejsza choroba serca, na przykład zastoinowa niewydolność serca (ZNS).

Ryc. 1. Zapis EKG przedstawiający migotanie przedsionków, charakteryzujący się brakiem załamków P, nieregularnymi odstępami R–R oraz zazębieniami na linii izoelektrycznej określanymi jako fala F (dzięki uprzejmości Laury Faulkner, VMD, New Bolton Center).

Migotanie przedsionków (ang. atrial fibrillation, AF) to elektryczne zaburzenie rytmu serca stanowiące najczęstszą patologiczną arytmię koni. W przebiegu tego zaburzenia przedsionki serca nie kurczą się, lecz drgają lub migoczą, a bodźce elektryczne przenoszone są z przedsionków do komór przez węzeł przedsionkowo-komorowy (AV) tylko okresowo. W rezultacie zapis elektrokardiogramu (EKG) charakteryzuje się nieregularnymi odstępami R–R, brakiem załamków P i małymi wychyleniami w linii izoelektrycznej, określanymi mianem fali F, wywołanymi przez migoczące przedsionki (ryc. 1).

Migotanie przedsionków często rozwija się u koni z zaawansowanymi zmianami w budowie serca, w szczególności u tych z niedomykalnościami zastawek prowadzącymi do rozstrzeni przedsionków, może się jednak zdarzyć, że AF wystąpi u konia z minimalnymi oznakami choroby serca lub bez żadnych wykrywalnych oznak choroby.

Virginia Reef, DVM, DACVIM, z New Bolton Center przy Uniwersytecie w Pensylwanii mówi: „Rozpoznajemy migotanie przedsionków u bardzo różnych koni, w tym na przykład u młodego konia wyścigowego, u którego nie stwierdza się innej wykrywalnej choroby serca, ale nagle pojawiło się u niego AF. Uważamy, że u tych koni występuje zaburzenie podobne do opisywanego u ludzi izolowanego (samotnego) migotania przedsionków, które rozwija się w sercu bez innych zmian chorobowych.” Dr Reef widuje również konie, u których AF pojawiło się w przebiegu pierwotnej choroby serca. Niedomykalność zastawki mitralnej jest najczęstszą z postaci niedomykalności zastawek prowadzących do powiększenia lewego przedsionka i według dr Reef takie konie są bardziej narażone na rozwój AF.

„Podejrzewamy, że u starszych koni, które nie wykonują ciężkiej pracy, AF rozwija się wskutek pierwotnej choroby mięśnia sercowego, nawet jeśli nie jesteśmy w stanie dokładnie rozpoznać tej choroby” – mówi dr Reef.

Mały odsetek koni trafia na wizytę z migotaniem przedsionków i objawami zastoinowej niewydolności serca (ZNS). „Takie konie leczymy zupełnie inaczej” – mówi dr Reef. W przypadku tych koni migotanie przedsionków nie stanowi najważniejszego problemu. Jest nim pierwotna choroba serca prowadząca do ZNS, dlatego leczenie ukierunkowane jest na opanowanie częstotliwości pracy serca i postępowanie paliatywne, a nie na przywrócenie prawidłowego rytmu serca.

Których koni dotyczy i dlaczego

AF z reguły rozwija się u dorosłych koni. „Na szczęście migotanie przedsionków rzadko zdarza się u źrebiąt, aczkolwiek okazjonalnie trafia się nowo narodzone źrebię z przejściowymi zaburzeniami rytmu serca” – twierdzi dr Reef. – „Przedsionki muszą osiągnąć masę krytyczną, aby wystąpiło AF, dlatego nie jest to problem źrebiąt, o ile ich serce nie jest bardzo zmienione chorobowo”. Z tego samego powodu nie spotyka się tego zaburzenia u kuców, jeśli nie doszło u nich do powiększenia serca.

Problemy obserwowane przez opiekunów koni z migotaniem przedsionków mogą być bardzo różne, ponieważ konie te mogą mieć całkowicie zdrowe serce, z wyjątkiem występowania AF, lub mogą mieć ZNS. Wiele ciężko pracujących koni, takich jak konie wyścigowe, sportowe, konie do gry w polo lub polowań, zaczyna przejawiać zmniejszoną wydolność wysiłkową i spadek wydajności. Konie wykonujące pracę mniej obciążającą dla serca (np. ujeżdżenie, pokazy, jazda rekreacyjna) mogą nie przejawiać żadnych zauważalnych dla właścicieli objawów migotania przedsionków. Różnice w sposobie objawiania się AF wynikają z fizjologii.

W czasie cyklu pracy serca dochodzi do depolaryzacji przedsionków i ich skurczu, a w następnej kolejności do depolaryzacji komór i ich skurczu. Przedsionki uruchamiają pompę, czyli komory, które są odpowiedzialne za przemieszczanie krwi do płuc i reszty organizmu.

„Przy migotaniu przedsionków praktycznie nie dochodzi do tego uruchamiania pompy” – mówi dr Reef. – „Nie ma to żadnego znaczenia w czasie spoczynku, ale przy wysiłku stanowi bardzo istotną zmianę, ponieważ uruchomienie pompy przekłada się na 15-20% objętości minutowej serca”.

Jeżeli koń intensywnie pracuje, potrzebuje optymalnej objętości minutowej serca. Objętość minutowa serca zależy zarówno od częstotliwości jego pracy, jak i objętości krwi wydostającej się z komór serca przy każdym jego uderzeniu (objętość wyrzutowa). Migotanie przedsionków zmniejsza objętość wyrzutową w czasie wysiłku, co skutkuje większą częstotliwością pracy serca na każdym z progów aktywności fizycznej.

Maksymalny wysiłek zwiększa częstotliwość rytmu zatokowego u młodych zdrowych koni do 240 uderzeń/minutę lub więcej. Natomiast u koni z migotaniem przedsionków częstotliwość pracy serca jest zazwyczaj o 40-60 uderzeń/minutę większa na każdym poziomie aktywności fizycznej, przez co często osiągają one maksymalną częstotliwość przed wejściem na najwyższy poziom aktywności fizycznej.

„Koń, którego serce pracuje nieregularnie i który utracił mechanizm uruchamiania pompy wskutek migotania przedsionków, nie jest w stanie pracować, jeśli jego serce pracuje z częstotliwością przekraczającą 220 uderzeń/minutę, niezależnie od tego, jaką pracę wykonuje” – twierdzi dr Reef.

W New Boston Center w przypadkach gdy właściciel konia nie chce rozpocząć leczenia AF z uwagi na brak objawów klinicznych u swojego konia, wykonuje się wysiłkowy zapis EKG, aby upewnić się, że dany koń z migotaniem przedsionków może bezpiecznie wykonywać swoją pracę. Zasada zwiększenia częstotliwości pracy serca o 40-60 uderzeń/minutę nie zawsze się sprawdza i zdarza się, że u niektórych koni częstotliwość pracy serca podczas kłusa wzrasta do niebezpiecznych wartości. U innych natomiast w czasie wysiłku do AF dołączają się groźne komorowe zaburzenia rytmu. W takich przypadkach u tych koni zaleca się przeprowadzenie kardiowersji, jeśli mają one nadal wykonywać swoją pracę.

Możliwości leczenia

Istnieją trzy sposoby postępowania w przypadku migotania przedsionków u koni, z wyjątkiem koni z ZNS:

1. Farmakologiczne zniesienie arytmii, do czego najczęściej wykorzystuje się glukonian lub siarczan chinidyny.