U większości koni dobrze sprawdza się kardiowersja farmakologiczna lub elektryczna, o ile nie występuje u nich poważniejsza choroba serca, na przykład zastoinowa niewydolność serca (ZNS).
Migotanie przedsionków (ang. atrial fibrillation, AF) to elektryczne zaburzenie rytmu serca stanowiące najczęstszą patologiczną arytmię koni. W przebiegu tego zaburzenia przedsionki serca nie kurczą się, lecz drgają lub migoczą, a bodźce elektryczne przenoszone są z przedsionków do komór przez węzeł przedsionkowo-komorowy (AV) tylko okresowo. W rezultacie zapis elektrokardiogramu (EKG) charakteryzuje się nieregularnymi odstępami R–R, brakiem załamków P i małymi wychyleniami w linii izoelektrycznej, określanymi mianem fali F, wywołanymi przez migoczące przedsionki (ryc. 1).
Migotanie przedsionków często rozwija się u koni z zaawansowanymi zmianami w budowie serca, w szczególności u tych z niedomykalnościami zastawek prowadzącymi do rozstrzeni przedsionków, może się jednak zdarzyć, że AF wystąpi u konia z minimalnymi oznakami choroby serca lub bez żadnych wykrywalnych oznak choroby.
Virginia Reef, DVM, DACVIM, z New Bolton Center przy Uniwersytecie w Pensylwanii mówi: „Rozpoznajemy migotanie przedsionków u bardzo różnych koni, w tym na przykład u młodego konia wyścigowego, u którego nie stwierdza się innej wykrywalnej choroby serca, ale nagle pojawiło się u niego AF. Uważamy, że u tych koni występuje zaburzenie podobne do opisywanego u ludzi izolowanego (samotnego) migotania przedsionków, które rozwija się w sercu bez innych zmian chorobowych.” Dr Reef widuje również konie, u których AF pojawiło się w przebiegu pierwotnej choroby serca. Niedomykalność zastawki mitralnej jest najczęstszą z postaci niedomykalności zastawek prowadzących do powiększenia lewego przedsionka i według dr Reef takie konie są bardziej narażone na rozwój AF.
„Podejrzewamy, że u starszych koni, które nie wykonują ciężkiej pracy, AF rozwija się wskutek pierwotnej choroby mięśnia sercowego, nawet jeśli nie jesteśmy w stanie dokładnie rozpoznać tej choroby” – mówi dr Reef.
Mały odsetek koni trafia na wizytę z migotaniem przedsionków i objawami zastoinowej niewydolności serca (ZNS). „Takie konie leczymy zupełnie inaczej” – mówi dr Reef. W przypadku tych koni migotanie przedsionków nie stanowi najważniejszego problemu. Jest nim pierwotna choroba serca prowadząca do ZNS, dlatego leczenie ukierunkowane jest na opanowanie częstotliwości pracy serca i postępowanie paliatywne, a nie na przywrócenie prawidłowego rytmu serca.
Których koni dotyczy i dlaczego
AF z reguły rozwija się u dorosłych koni. „Na szczęście migotanie przedsionków rzadko zdarza się u źrebiąt, aczkolwiek okazjonalnie trafia się nowo narodzone źrebię z przejściowymi zaburzeniami rytmu serca” – twierdzi dr Reef. – „Przedsionki muszą osiągnąć masę krytyczną, aby wystąpiło AF, dlatego nie jest to problem źrebiąt, o ile ich serce nie jest bardzo zmienione chorobowo”. Z tego samego powodu nie spotyka się tego zaburzenia u kuców, jeśli nie doszło u nich do powiększenia serca.
Problemy obserwowane przez opiekunów koni z migotaniem przedsionków mogą być bardzo różne, ponieważ konie te mogą mieć całkowicie zdrowe serce, z wyjątkiem występowania AF, lub mogą mieć ZNS. Wiele ciężko pracujących koni, takich jak konie wyścigowe, sportowe, konie do gry w polo lub polowań, zaczyna przejawiać zmniejszoną wydolność wysiłkową i spadek wydajności. Konie wykonujące pracę mniej obciążającą dla serca (np. ujeżdżenie, pokazy, jazda rekreacyjna) mogą nie przejawiać żadnych zauważalnych dla właścicieli objawów migotania przedsionków. Różnice w sposobie objawiania się AF wynikają z fizjologii.
W czasie cyklu pracy serca dochodzi do depolaryzacji przedsionków i ich skurczu, a w następnej kolejności do depolaryzacji komór i ich skurczu. Przedsionki uruchamiają pompę, czyli komory, które są odpowiedzialne za przemieszczanie krwi do płuc i reszty organizmu.
„Przy migotaniu przedsionków praktycznie nie dochodzi do tego uruchamiania pompy” – mówi dr Reef. – „Nie ma to żadnego znaczenia w czasie spoczynku, ale przy wysiłku stanowi bardzo istotną zmianę, ponieważ uruchomienie pompy przekłada się na 15-20% objętości minutowej serca”.
Jeżeli koń intensywnie pracuje, potrzebuje optymalnej objętości minutowej serca. Objętość minutowa serca zależy zarówno od częstotliwości jego pracy, jak i objętości krwi wydostającej się z komór serca przy każdym jego uderzeniu (objętość wyrzutowa). Migotanie przedsionków zmniejsza objętość wyrzutową w czasie wysiłku, co skutkuje większą częstotliwością pracy serca na każdym z progów aktywności fizycznej.
Maksymalny wysiłek zwiększa częstotliwość rytmu zatokowego u młodych zdrowych koni do 240 uderzeń/minutę lub więcej. Natomiast u koni z migotaniem przedsionków częstotliwość pracy serca jest zazwyczaj o 40-60 uderzeń/minutę większa na każdym poziomie aktywności fizycznej, przez co często osiągają one maksymalną częstotliwość przed wejściem na najwyższy poziom aktywności fizycznej.
„Koń, którego serce pracuje nieregularnie i który utracił mechanizm uruchamiania pompy wskutek migotania przedsionków, nie jest w stanie pracować, jeśli jego serce pracuje z częstotliwością przekraczającą 220 uderzeń/minutę, niezależnie od tego, jaką pracę wykonuje” – twierdzi dr Reef.
W New Boston Center w przypadkach gdy właściciel konia nie chce rozpocząć leczenia AF z uwagi na brak objawów klinicznych u swojego konia, wykonuje się wysiłkowy zapis EKG, aby upewnić się, że dany koń z migotaniem przedsionków może bezpiecznie wykonywać swoją pracę. Zasada zwiększenia częstotliwości pracy serca o 40-60 uderzeń/minutę nie zawsze się sprawdza i zdarza się, że u niektórych koni częstotliwość pracy serca podczas kłusa wzrasta do niebezpiecznych wartości. U innych natomiast w czasie wysiłku do AF dołączają się groźne komorowe zaburzenia rytmu. W takich przypadkach u tych koni zaleca się przeprowadzenie kardiowersji, jeśli mają one nadal wykonywać swoją pracę.
Możliwości leczenia
Istnieją trzy sposoby postępowania w przypadku migotania przedsionków u koni, z wyjątkiem koni z ZNS:
1. Farmakologiczne zniesienie arytmii, do czego najczęściej wykorzystuje się glukonian lub siarczan chinidyny.
