Obecność płynu w worku osierdziowym (wodosierdzie) to najczęstszy ze wszystkich kardiologicznych stanów nagłych występujących u psów. Umiejętność rozpoznania objawów wodosierdzia i szybkiego podjęcia działań terapeutycznych ma duże znaczenie, zwłaszcza w ośrodkach zajmujących się intensywną terapią.

Patofizjologia

W prawidłowych warunkach osierdzie składa się z włóknistej blaszki zewnętrznej i surowiczej blaszki wewnętrznej osierdzia, w której z kolei wyróżnia się warstwę ścienną i trzewną (ryc. 1). Jama worka osierdziowego, położona pomiędzy wspomnianymi dwiema warstwami osierdzia surowiczego, w prawidłowych warunkach zawiera od 1 do 15 ml ultrafiltratu osocza.¹

Pomimo że zwierzęta mogą żyć i prawidłowo funkcjonować bez worka osierdziowego, odgrywa on wiele istotnych ról w pracy serca. Worek osierdziowy:

• stanowi strukturalną podporę dla serca w klatce piersiowej, zapobiegając tym samym nadmiernym ruchom serca
• chroni serce przed nowotworami i zakażeniami.

Płyn w worku osierdziowym

Stan przebiegający z nagromadzeniem nadmiernej ilości płynu wewnątrz worka osierdziowego nosi nazwę wodosierdzia. W przypadkach gdy płyn gromadzi się powoli, osierdzie ma możliwość rozciągnięcia się i pomieszczenia większej objętości płynu. Przy małym ciśnieniu panującym w jamie worka osierdziowego zjawisku temu nie towarzyszą objawy kliniczne, a serce utrzymuje względnie prawidłowe działanie.

Jeśli płyn zbiera się w worku osierdziowym w krótkim czasie lub towarzyszy mu zwiększenie ciśnienia wewnątrz worka osierdziowego, dochodzi do sytuacji, w której ciśnienie w jamie osierdzia przekracza prawidłowe ciśnienie rozkurczowe panujące w prawej komorze serca, co skutkuje tamponadą serca.² Nagromadzenie znacznej objętości płynu w worku osierdziowym może dodatkowo prowadzić do ucisku na płuca i tchawicę, a w efekcie do upośledzenia oddychania oraz kaszlu. Przy ucisku na przełyk przez duże wodosierdzie pojawiają się zaburzenia połykania i ulewanie pokarmu.³

Tamponada serca

Tamponada serca prowadzi do osłabienia spływu żylnego, zmniejszenia objętości wyrzutowej i minutowej serca oraz upośledzenia napełniania komór krwią. W efekcie:

• organizm próbuje wyrównać te zaburzenia poprzez zwiększenie częstotliwości pracy serca i obwodowego oporu naczyniowego, co ma utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi
• w miarę zwiększania się ciśnienia w jamie worka osierdziowego dochodzi do zapadania się światła jam prawego serca, zatrzymania spływu żylnego do lewego przedsionka i komory,² a ostatecznie do wstrząsu kardiogennego objawiającego się ospałością, niedociśnieniem, niską falą tętna na tętnicach i częstoskurczem.