Do zmniejszenia wydolności wysiłkowej może doprowadzić wiele przyczyn. Choroba płuc ograniczająca zdolność do pracy zajmuje ogólnie wśród nich drugie miejsce, wyprzedza ją tylko kulawizna.

Do najczęstszych powodów kaszlu należą niezakaźne choroby układu oddechowego. Inne przyczyny ostrego kaszlu obejmują niedrożność przełyku, inne formy zachłyśnięcia, zakaźne choroby płuc i nowotwory. Przeprowadzenie dokładnego badania umożliwia lekarzowi określenie pierwotnego zaburzenia (ryc. 1). Gdy rozpoznanie jest już ustalone, dobiera się odpowiednie leczenie, ukierunkowane na określoną chorobę. W przypadku kaszlu spowodowanego zapaleniem dróg oddechowych konieczne jest leczenie przeciwzapalne, natomiast u pacjentów z niedrożnością przełyku należy usunąć powodujący ją materiał i wprowadzić postępowanie kliniczne mające zapobiec zachłystowemu zapaleniu płuc. U pacjentów z pierwotną zakaźną lub inną chorobą płuc trzeba dokładnie zbadać ten narząd, by ustalić rozpoznanie i zastosować odpowiednie leczenie.

Ryc. 1. Diagram ilustrujący różnice między zakaźnymi i zapalnymi chorobami płuc.

W przypadku niezakaźnych chorób zapalnych powodujących kaszel klasyfikacja zapaleń dolnych dróg oddechowych uwzględnia głównie wpływ wieku i środowiskowy czynnik wyzwalający. Jeżeli jednak klasyfikację opiera się na stopniu nasilenia przebiegu choroby, to do najlepiej zbadanych mechanizmów procesów zapalnych w płucach należy astma koni.¹ Astma koni o nasileniu łagodnym do średniego, występująca u młodszych zwierząt, była poprzednio klasyfikowana jako choroba zapalna dróg oddechowych. Natomiast u dorosłych lub starszych koni z chorobą obturacyjną płuc rozpoznaje się ciężką astmę. Występuje ona zwykle u dorosłych koni (> 7 lat) narażonych na pleśnie i kurz w stajni, w zamkniętym środowisku. Chore konie przejawiają reaktywność z objawami klinicznymi, do których zalicza się znacznie osłabioną wydolność wysiłkową, rozszerzenie nozdrzy, zwiększony wysiłek mięśni brzucha przy wydechu i kaszel.¹ W przypadku występowania objawów klinicznych zapalenia dróg oddechowych skuteczne jest równoczesne stosowanie leków rozszerzających oskrzela i glikokortykosteroidów.

Postępowanie kliniczne z kaszlącymi końmi

Badanie kliniczne

Drogi oddechowe koni są łatwo dostępne do badania, co bardzo ułatwia lekarzowi dokładne i skuteczne zbadanie pacjenta z objawami choroby układu oddechowego. Należy zebrać szczegółowe informacje, by móc sklasyfikować zaburzenie. Badanie kliniczne powinno obejmować dokładną ocenę pacjenta w celu określenia obecności uogólnionego zapalenia w oparciu o ogólne zachowanie, senność lub gorączkę. W przypadku zakaźnej choroby płuc gorączka jest charakterystycznym objawem.

Podczas badania ogólnie stabilnego pacjenta z kaszlem należy przeprowadzić obserwację w spoczynku i w ruchu, jeżeli jest to możliwe. Oglądanie zwierzęcia z różnej perspektywy pozwala lekarzowi w pełni ocenić wydolność oddechową i zmiany w sposobie oddychania. Przewlekłe procesy zapalne w płucach mogą spowodować znaczne nieprawidłowości, widoczne nawet w spoczynku, takie jak hipertrofia mięśni skośnych zewnętrznych brzucha i powstanie tzw. rynienki oddechowej, co jest charakterystyczne dla koni z ciężką astmą, ale nie patognomoniczne. Szczegółowe badanie powinno obejmować ocenę wysiłku wdechowego i wydechowego, objaw wspomagania oddechu mięśniami brzusznymi (wypchnięcie powietrza) lub inne zmiany normalnego sposobu oddychania. Inne objawy poza kaszlem, które mogą wskazywać na chorobę układu oddechowego, obejmują rozszerzenie nozdrzy, widoczny niepokój zwierzęcia i wyciągnięcie głowy/szyi. U niektórych koni obserwuje się wypływ z nosa. Jeżeli wystąpi on u pacjentów z niezakaźną chorobą układu oddechowego, jest to wypływ surowiczy. Jego przyczyną jest produkcja niekiedy obfitych ilości śluzu w płucach, co obserwuje się u niektórych koni z ciężką astmą (ryc. 2).

Ryc. 2. Surowiczy wypływ z nosa. Obfita produkcja śluzu w płucach może spowodować pojawienie się wypływu z nosa u niektórych koni z ciężką astmą.

Badanie osłuchowe pól płuc najlepiej przeprowadzić w spoczynku i gdy będzie to wskazane, z użyciem worka oddechowego wymuszającego głęboki wdech (ryc. 4). Oczekuje się, że turbulentny przepływ powietrza występujący w drzewie tchawiczo-oskrzelowym będzie różny w zależności od części osłuchiwanych płuc. Najcichsze dźwięki słyszalne są nad środkowymi i przeponowymi płatami płuc. Oskrzelowe dźwięki są głośniejsze i słyszalne nad tchawicą u podstawy płuc. Ostatnie dane wskazują, że w specyficznych warunkach klimatycznych otłuszczenie konia i astma mogą łącznie powodować zmniejszenie wydolności oddechowej. Z tego względu podczas badania nadmiernie otłuszczonego konia należy rozważyć, czy choroba obturacyjna i otłuszczenie mają wpływ na zmniejszenie wydolności oddechowej.² U zdrowych koni szmery pęcherzykowe są często ledwie słyszalne podczas normalnego oddychania, natomiast u koni z nadmierną masą ciała mogą być odbierane jako szelest. Szmery oddechowe są ogólnie lepiej słyszalne u chudych lub młodych zwierząt, ponieważ są mniej przytłumione ze względu na cienką ścianę klatki piersiowej.

Ryc. 3. Charakterystyczne rozszerzenie nozdrzy obserwuje się u koni chorych na ciężką astmę w okresie nasilenia choroby.

Ryc. 4. Rozszerzone badanie obejmuje zastosowania worka oddechowego wymuszającego pogłębione oddychanie w przypadku gdy koń nie wykazuje objawów choroby w spoczynku.

Ocena diagnostyczna za pomocą endoskopu

Badanie endoskopowe jest niezbędną metodą oceny zarówno górnych, jak i dolnych dróg oddechowych. Jest ono mało kosztowne i umożliwia lekarzowi zobrazowanie wielu ważnych struktur górnych i dolnych dróg oddechowych. Konie bardzo dobrze tolerują to badanie. W niektórych przypadkach nie jest potrzebna sedacja, co może być bardzo korzystne podczas oceny czynności krtaniowej okolicy górnych dróg oddechowych. Częściej jednak wymagana jest lekka lub średnia sedacja, by umożliwić dokładne badanie. W zależności od występujących objawów chorobowych badanie powinno być ukierunkowane na jeden lub kilka obszarów układu oddechowego. U pacjentów wykazujących kaszel jako główny objaw, u których występuje furkoczący szmer tchawiczny, stwierdza się również objawy w badaniu endoskopowym dróg oddechowych (ryc. 5).

Ryc. 5. Endoskopia dróg oddechowych umożliwia lekarzowi ocenę produkcji śluzu w płucach.

Badania dodatkowe u koni z chorobą układu oddechowego

U koni z pierwotnymi procesami zapalnymi w płucach bez choroby współistniejącej badanie morfologiczne krwi i biochemiczne surowicy zwykle nie wykazuje zmian. U koni z ciężką astmą w czasie zaostrzenia choroby w badaniu gazometrycznym krwi tętniczej stwierdza się znaczną hipoksemię. W procesie diagnostycznym choroby obturacyjnej badanie radiograficzne nie jest rutynowo zalecane. Jeżeli jednak u konia nie obserwuje się poprawy klinicznej po zastosowaniu odpowiedniej farmakoterapii i wprowadzeniu zmian środowiskowych, wskazane jest badanie rentgenowskie klatki piersiowej. Badanie cytologiczne popłuczyn oskrzelowo-pęcherzykowych (BAL) dostarcza przydatnych diagnostycznie informacji o procesie zapalnym w płucach u koni z chorobą o nasileniu łagodnym do średniego, ale jest przeciwwskazane u koni z ciężkim przebiegiem choroby. Jeżeli BAL jest zalecany, stanowi właściwą metodą otrzymania próbek do analizy cytologicznej zapalenia dolnych dróg oddechowych. Pobranie popłuczyn oskrzelowo-pęcherzykowych można wykonać albo za pomocą endoskopu 3M, albo z wykorzystaniem cewnika do BAL dla koni (ryc. 6). Próbki BAL dostarczają bardziej przydatnych diagnostycznie informacji dotyczących nacieku komórkowego w wydzielinach dolnych dróg oddechowych niż próbki uzyskane z wypłuczyn tchawicznych. Jako kryterium rozpoznania nawracającej choroby obturacyjnej przyjmuje się > 5% neutrofilów w próbce BAL.³