prof. dr hab. Roman Lechowski

Otyłość jest poważnym i narastającym problemem u psów w wielu krajach. Zjawisko to obserwuje się także w Polsce. W artykule podkreślono, że w naszym kraju częstotliwość występowania chorób skóry, stawów, zaburzeń endokrynologicznych oraz chorób nowotworowych jest istotnie wyższa u psów otyłych niż u tych z prawidłową masą ciała.

Ryc. 1. Otyłość sprzyja chorobie zwyrodnieniowej stawów.

Badania prowadzone w wielu krajach wskazały na otyłość jako istotny czynnik ryzyka w powstawaniu i(lub) rozwoju zaburzeń w układzie kostno-szkieletowym, układzie krążenia, zaburzeń endokrynologicznych itd. (ryc. 1). Otyłość stała się ogromnym problemem cywilizacyjnym, stąd powikłania (konsekwencje) otyłości powinny być bardzo wyraźnie uświadamiane nie tylko właścicielom psów i kotów, ale także lekarzom weterynarii (Laflamme i wsp., 2012). W USA otyłość stała się swego rodzaju epidemią i dotyczy około 50-55% zwierząt (de Godoy, 2013). Nie ma już dzisiaj wątpliwości, że zwierzęta otyłe żyją krócej, a także wcześniej zapadają na różne choroby niż zwierzęta o prawidłowej masie ciała.

Głównym problemem jest to, że nadwaga bądź otyłość nie są traktowane „odruchowo”, jako choroba. Sprawia to, że właściciele niezwykle rzadko zgłaszają się do lekarza weterynarii z problemem otyłości, a lekarze nie traktują otyłości na równi z innymi „prawdziwymi” chorobami. W badaniu O’Neil i wsp. (2014), oceniającym częstotliwość występowania różnych stanów patologicznych u psów w Anglii, przeanalizowali historie chorób sporządzone przez lekarzy pierwszego kontaktu, dotyczące 3884 psów z 89 klinik weterynaryjnych. Zwrócono uwagę, że najczęstszym problemem patofizjologicznym w badanej grupie było zapalenie. Spośród 20 najczęściej notowanych zaburzeń na drugim miejscu znajdowała się otyłość (zdecydowanie częściej u psów rasowych), na trzecim zaś choroby skóry. Zaobserwowano także częste występowanie chorób stawów u psów w badanej grupie. Autorzy w opracowaniu zwrócili uwagę na problem otyłości, ale nie określili jej związku z innymi stanami chorobowymi.

Niewiele jest opracowań porównujących masę ciała psów i częstotliwość występowania chorób w danej populacji. Prowadzone badania mają często charakter wycinkowy (Hoenig, 2014). Bardzo ciekawe obserwacje poczynili Muller i wsp. (2013), badając zależność między zaburzeniami metabolicznymi a dystrybucją tkanki tłuszczowej u psów. Autorzy wykazali, że otłuszczenie trzewne u psów nie jest skorelowane z występowaniem oporności insulinowej. Co prawda dystrybucja tłuszczu w organizmie psa według cytowanych autorów wpływa na parametry metaboliczne, ale jest ona odmienna niż u człowieka.

Ryc. 2. Choroby skóry to częste powikłanie otyłości u psów.

Wielokierunkowość zaburzeń powodowanych otyłością sprawia, że powinna być ona uważana za główny czynnik warunkujący rozwój wielu chorób. Szczególnie interesujące w tym aspekcie są badania Van de Velde i wsp. (2013), którzy wskazali na ścisły związek otyłości z zaburzeniami systemu immunologicznego, czy Tvarijonaviciute i wsp. (2013), którzy określili zależność między otyłością a patomechanizmem rozwoju stanów zapalnych.

Utrzymujący się stały podwyższony poziom prozapalnych interleukin u zwierząt otyłych predysponuje do wielu chorób przewlekłych – osteoarthritis, chorób krążenia, cukrzycy, chorób skóry (ryc. 2). Tvarijonaviciute i wsp. (2013) wskazali również na fakt, że u zwierząt otyłych zwiększone jest ryzyko wystąpienia przewlekłej niewydolności nerek. Z drugiej jednak strony u ludzi wykazano, że otyłość u pacjentów z istniejącą już przewlekłą niewydolnością nerek jest dodatnio skorelowana z długością przeżycia. Potwierdzili to u psów Parker i Freeman (2011), wykazując, że u psów z niedowagą w chwili rozpoznania przewlekłej niewydolności nerek czas przeżycia wynosił średnio 25 dni, podczas gdy u zwierząt otyłych – 365 dni.

Choroby układu sercowo-naczyniowego są praktycznie przez wszystkich wiązane z otyłością (Slupe i wsp., 2008; Manens i wsp., 2014). Mehlman i wsp. (2013) wykazali, że u niektórych otyłych psów przerost lewego przedsionka oraz zaburzenia skurczu komór mogą być wczesnymi zmianami w mięśniu sercowym, powstałymi w wyniku otyłości (Clark i wsp., 2012). Na tym tle tzw. paradoks otyłości, wskazujący na „ochronną” rolę tkanki tłuszczowej w przebiegu niewydolności sercowo-naczyniowej, jest zjawiskiem korzystnym i obrazuje, jak mało jeszcze wiemy o wszystkich aspektach otyłości.

Najpoważniejszym powikłaniem otyłości jest zespół metaboliczny opisany u ludzi, będący głównym czynnikiem w patogenezie cukrzycy typu 2. Co prawda ten typ cukrzycy występuje u psów sporadycznie, ale wraz z rozwojem problemu otyłości zagrożenie nim rośnie. Tvarijonaviciute i wsp. (2012) wykazali, że zespół metaboliczny był obserwowany u około 20% psów otyłych. Cytowani autorzy stwierdzili również, że zmniejszenie masy ciała psów wiązało się z obniżeniem ciśnienia skurczowego, stężenia cholesterolu, triglicerydów oraz stężenia insuliny w surowicy na czczo.

Jak wykazali German i wsp. (2012), jakość życia psów otyłych bardzo poprawiała się po zakończonej sukcesem terapii odchudzającej. Jednym z bardziej praktycznych wniosków z tego badania było zmniejszenie odczuwania bólu wynikającego z toczących się równolegle przewlekłych procesów chorobowych (np. osteoarthritis).

Większość prowadzonych badań nad otyłością u psów dotyczy krajów Europy Zachodniej, USA, Australii (Freeman i wsp., 2006), a więc rejonów o stale rosnącym problemie otyłości wśród ludzi, a także wysoko rozwiniętych. W Polsce ocenia się, że problem otyłości u ludzi również narasta. Szacuje się, że ponad 40% dzieci do 12. roku życia ma nadwagę lub jest otyłych. Ten niekorzystny trend przekłada się na zwierzęta towarzyszące.

Epidemiologiczny aspekt otyłości u psów stał się przyczyną powołania grupy spośród lekarzy weterynarii. Grupa ta od kilku lat śledzi ten problem, uczestnicząc w wieloośrodkowym badaniu populacyjnym w ramach programu „Lekarze weterynarii w walce z otyłością zwierząt”. Program ma na celu monitorowanie problemu nadwagi i(lub) otyłości w Polsce oraz określenie głównych zagrożeń płynących ze wzrostu liczby zwierząt z nadwagą bądź otyłością.

Przeprowadzone w 2013 roku badanie epidemiologiczne (Raport 2013) obejmowało analizę ankiet sporządzonych dla 541 psów w reprezentatywnych rejonach kraju (miasta różnej wielkości, wieś, różne środowiska itd.). Z przeprowadzonych badań jasno wynika, że tryb życia zwierząt jest ściśle związany z powstawaniem i rozwojem nadwagi i otyłości. U 79% zwierząt otyłych właściciele podkreślali niską aktywność ruchową swoich psów. Wśród zwierząt z prawidłową masą ciała aż 93% było aktywnych ruchowo.

Analiza występowania poszczególnych chorób wskazała, że najczęściej udzielano porad w przypadku zwierząt z chorobami skóry. Stanowiły one 23,9% konsultacji w całej badanej populacji. U zwierząt otyłych odsetek ten był wyższy i wynosił 31,9%, a u zwierząt z nadwagą i otyłych łącznie dotyczył już 60,7% zwierząt.

Jeszcze wyraźniej związek z nadwagą lub otyłością był widoczny w grupie zwierząt z chorobami narządu ruchu. O ile w całej badanej populacji choroby te stwierdzano u 20,6% zwierząt, to u psów z nadwagą choroby narządu ruchu stanowiły 28,8% konsultacji, u zwierząt otyłych zaś aż 42,6%.

Z przeprowadzonej analizy widać wyraźnie, że zaburzenia endokrynologiczne wiążą się z częstszym występowaniem otyłości. W całej badanej populacji psów choroby endokrynologiczne występowały w 5,7% przypadków, ale u zwierząt otyłych notowano je w 21,3% przypadków. Dwukrotnie częściej u zwierząt otyłych rozpoznawano choroby układu oddechowego, chociaż odsetek tych chorób w całej badanej populacji psów wynosił tylko 4% (u otyłych – 8,5%).