Wykorzystywanie wody jako sposobu leczenia nazywamy hydroterapią. Jest procedurą leczniczą łatwą do zastosowania, a korzyści z niej płynące są znane od bardzo dawna. O hydroterapii wspominał już Hipokrates, a już w początkach XX wieku znajdowała ona zastosowanie w terapii pacjentów z dysfunkcją układu ruchu. Z czasem terapia wodna okazała się bardzo użyteczna w rehabilitacji zwierząt, przede wszystkim koni i psów (5).

Hydroterapia jest najlepszą formą tlenowego, nieobciążającego wysiłku fizycznego i mimo że znacznie angażuje stawy oraz struktury stawowo-mięśniowe, nie naraża ich na przeciążenia (3). W wodzie nawet osobniki niezdolne do całkowitego podźwignięcia własnego ciężaru mogą mimo wszystko wykazać aktywność fizyczną, zwiększając tym samym masę mięśniową i zapobiegając zanikowi, sztywności oraz przykurczom mięśni (2). Ponadto hydroterapia zwiększa przepływ krwi z dobroczynnym wpływem na układ sercowo-naczyniowy oraz powoduje ogólną relaksację (7).

Terapię wodą można stosować na różne sposoby – w zwykłym zbiorniku z wodą poprzez pływanie, w zbiorniku ze sztucznie wytwarzanymi wirami, można też prowokować chód przez umieszczanie w basenie bieżni wodnej (4).

Ryc. 1. Bieżnia wodna z opcją ruchomego pasa transmisyjnego. Zakres ruchu góra–dół umożliwia włożenie do niej psa od góry. Służy do tego specjalny podnośnik, który zapewnia komfort psa, ponieważ wchodzi on na wysokości swojego wzroku.

Ryc. 2. Pies w bieżni wodnej z opuszczanym dnem. Przed bieżnią widoczny podnośnik. Zanurzenie wybieramy w zależności od choroby.

Idealnym rozwiązaniem jest przeszklona bieżnia wodna, który dzięki swej przezroczystości umożliwia obserwację i ocenę wykonywanych ruchów oraz ich prawidłowość (10) (ryc. 1, 2).

Woda odznacza się właściwościami fizycznymi, dzięki którym efekty wykonywanych w niej ćwiczeń różnią się od tych wykonywanych w innym środowisku. Tym, co sprawia, że woda jest tak wyjątkowa, są:

• pływalność
• ciśnienie hydrostatyczne
• oddziaływania mechaniczne podczas ruchu.

Pływalność, czyli wypieranie przez wodę wbrew sile grawitacji, jest korzystna przede wszystkim w leczeniu problemów mięśniowych i stawowych. Zjawisko to opisuje prawo Archimedesa, które mówi, że ciało całkowicie lub częściowo zanurzone w cieczy jest wypychane na powierzchnię dzięki siłom równym tym odpowiadającym masie płynu, który wypiera, lub że ciało zanurzone w cieczy traci pozornie na ciężarze tyle, ile waży ciecz wyparta przez to ciało.

Zwierzę ważące 50 kg, całkowicie zanurzone w wodzie, waży tylko 2,5 kg! Dzięki temu hydroterapia jest szczególnie przydatna w rehabilitacji osłabionych mięśni lub w przypadku częściowych paraliżów, kiedy to „zmniejszone ciążenie” zapewnia dobrą aktywność mięśniową, zwiększa zakres ruchów oraz stymuluje krążenie i miejscową przemianę materii (5). Pływalność jest zatem zjawiskiem, dzięki któremu pacjent waży wyraźnie mniej, przez co metoda ta znajduje zastosowanie także w tych przypadkach, kiedy konieczne jest obniżenie ciśnienia i poprawa krążenia, np. w miejscach zmian po odleżynach (4).

Kiedy pacjent ćwiczy częściowo zanurzony, siły odpowiadające za pływalność wspomagają kończyny i kręgosłup. Jeżeli kończyna w ruchu znajduje się równolegle do powierzchni wody (podczas pływania), pływalność działa wspomagająco, a jeżeli ruchy są wykonywane pionowo, z góry na dół (bieżnia wodna), ruchy w górę napotykają na opór, co zwiększa wysiłek mięśniowy.

Jak już wspomniano, dzięki zjawisku pływalności realny ciężar jest mniejszy. Zwykle rzeczywista waga ciała zostaje zredukowana o 64% na kończynach piersiowych oraz o 36% na kończynach miednicznych.

Ciężar ciała zanurzonego do wysokości pęcin wynosi 91% rzeczywistej wagi (zawsze jest to 64% na kończynie piersiowej i 36% na miednicznej). Po zwiększeniu poziomu wody do wysokości łokcia ciężar zostaje zredukowany do około 85% (63% na kończynach piersiowych i 37% na miednicznych), wreszcie przy poziomie wody na wysokości krętarza większego kości udowej jest to tylko 38% rzeczywistej wagi (71% na stawach kończyn piersiowych i 29% na kończynach miednicznych). Jest to optymalne zanurzenie dla psa podczas chodu, w przypadku gdy konieczne jest zredukowanie obciążenia stawów, przede wszystkim biodrowych.

Ciśnienie hydrostatyczne jest określane jako przyłożenie do ciała siły. Cząsteczki płynu napierają na zanurzone ciało. Na danej głębokości i w spoczynku ciśnienie to jest identyczne w każdym punkcie ciała. Wraz z głębokością ciśnienie rośnie (5). Końce dalsze kończyn są zatem w większym stopniu wystawione na kompresję niż części bliższe. Zjawisko to wspomaga leczenie obrzęku kończyn (2).

Ciśnienie hydrostatyczne jest odczuwane przez zwierzę z chwilą jego zanurzenia się w wodzie i staje się jeszcze bardziej wyraźne podczas oddychania, gdyż stanowi opór dla rozszerzającej się klatki piersiowej. Z tego powodu należy szczególnie uważać w przypadku zwierząt z zaburzeniami kardiologicznymi i oddechowymi. U takich pacjentów oraz zwierząt nieprzyzwyczajonych do pływania lub bojaźliwych można stosować częściowe zanurzenie.

Kiedy ciało porusza się w wodzie, zwiększa się ciśnienie hydrostatyczne w przedniej części ciała, a zmniejsza w tylnej, oraz wytwarza się charakterystyczna smuga, w której formują się niewielkie wiry, dodatkowo utrudniające poruszanie się pacjenta. Szybkie zmiany kierunku powodują większe turbulencje i zwiększają opór (5).

Ryc. 3. a) Właściciel lub rehabilitant może uczestniczyć w zabiegu razem z pacjentem. Niweluje to stres i pomaga zachować prawidłową postawę podczas wykonywania ćwiczeń.

Ryc. 3. b) Kot w bieżni wodnej. Rehabilitacja kota w bieżni wodnej również jest możliwa, wymaga to jednak dość dużej cierpliwości. Należy pamiętać, że tak jak pies, również nie każdy kot jest w stanie się do tego przyzwyczaić. Ćwiczenia te przynoszą bardzo dobre efekty przy zaburzeniach neurologicznych.

W wodzie mogą tworzyć się wiry, nie tylko te powodowane przez ruch zwierzęcia, ale także tworzone mechanicznie. Wiry to nic innego jak chaotyczny ruch wody, a są przydatne, gdyż tworzą dodatkowy opór w każdym kierunku wskutek wzajemnych oddziaływań cząsteczek wody oraz między cząsteczkami wody a basenem (5). Owe turbulencje stymulują dodatkowo skórne zakończenia nerwów i łączą korzyści wynikające z masażu i ciepła (ryc. 3). Zmniejszają one bolesność, powodują relaksację mięśni i poprawę ukrwienia obwodowego w całym ciele (4).