Predyspozycje
Hipotyroidyzm najczęściej opisywany jest u golden retrieverów i pinczerów, częściej u samic sterylizowanych. Pozostałe predysponowane rasy to labrador retriever, airedale terier, bokser, beagle, gordon seter, seter irlandzki, owczarek niemiecki, chow chow, buldog angielski, nowofundland, doberman, sznaucer, jamnik.
Objawy chorobowe obserwowane są najczęściej u psów w średnim wieku (7, 18).
Objawy kliniczne
Objawy dermatologiczne to najczęściej rozpoznawane objawy kliniczne. Wcześniej występujące objawy ogólne wynikające z obniżonego metabolizmu są zwykle ignorowane przez właścicieli i to właśnie zmiany skórne są przyczyną konsultacji w gabinecie weterynaryjnym. Na ogół najwcześniej pojawia się łojotok tłusty oraz łuszczenie naskórka, co jest spowodowane nadmiernym rogowaceniem naskórka oraz zaburzeniem w produkcji łoju skórnego. Objawy dermatologiczne zwykle są zdominowane przez wyłysienia, ponieważ jak wspomniano wcześniej, hormony tarczycy zapoczątkowują fazę anagenu cyklu wzrostu włosa, proces rogowacenia i produkcję łoju. Wyłysienia nie muszą być widoczne od początku choroby, najczęściej najpierw właściciel zauważa wypadanie włosów i ich przerzedzenie. Ostatecznie wyłysienia występują symetrycznie po bokach ciała lub w miejscach kontaktu włosa np. z podłożem lub obrożą. Co istotne, świąd nie jest obecny. Jak nadmieniono powyżej, hipotyroidyzm może być wikłany przez zakażenia bakteryjne. Częstym powikłaniem może być też drożdżyca skóry, szczególnie przestrzeni międzypalcowych lub zewnętrznego przewodu słuchowego.
Oprócz objawów dermatologicznych można zaobserwować objawy neurologiczne, najczęściej w postaci miopatii niezapalnej z naciekiem lipidów i glikogenu. Są to jednak sytuacje sporadyczne (7, 9).
Objawy kardiologiczne są wynikiem osłabionego działania na miokardium hormonów tarczycy, które działają inotropowo dodatnio. Dodatkowo zmniejsza się kurczliwość serca, obserwuje się też osłabienie rozkurczu. Może to prowadzić do niewydolności serca. Najczęstszym kardiologicznym objawem jest zwolnienie akcji serca (bradykardia). Wykrywane zatem mogą być zmiany w EKG, takie jak odwrócenie załamka T, obniżenie napięcia oraz wydłużenie załamka QRS i QT (17).
Inne objawy najczęściej występujące to nadwaga lub otyłość, zaburzenia w cyklu płciowym u suk, spadek libido u samców. Obserwowane są także zaburzenia zachowania, takie jak niechęć do ruchu, ospałość, brak zainteresowania otoczeniem, niechęć do zabawy (16). W badaniu okulistycznym czasem zauważyć można lipidozę rogówki, a nawet owrzodzenia rogówki. Warto zwrócić uwagę na zmiany hematologiczne. Ponieważ hormony tarczycy stymulują produkcję erytropoetyny, można obserwować różnego nasilenia niedokrwistość. Zwykle ma ona charakter anemii nieregeneratywnej, normocytarnej, normobarwliwej. Można czasem zauważyć wzrost aktywności fosfatazy zasadowej (AP) oraz aminotransferazy alaninowej (AlAt).
Najczęściej obserwowaną zmianą jest jednak hipercholesterolemia, hiperlipidemia oraz hipertrigliceridemia. Może to być wykorzystane jako kryterium poboczne przy ocenie funkcjonowania gruczołu tarczowego (7, 18).
Rozpoznanie
W literaturze szeroko opisywane są testy dynamiczne do oceny funkcjonowania gruczołu tarczowego, lecz w chwili obecnej są one rzadko stosowane. Jest to spowodowane przede wszystkim niedostępnością TSH (a co za tym idzie – wysoką ceną badania) oraz występowaniem częstych poważnych skutków ubocznych.
W rozpoznaniu istotne jest zwrócenie uwagi na metodę wykonywania badań. Najbardziej wiarygodną metodą jest dializa równoważna, lecz jest to metoda trudno dostępna dla większości lekarzy praktyków. Dlatego należy wybrać metodę RIA (radioimmunologiczną), bo jest wiarygodna i stosowana standardowo. W następnej kolejności wymieniana jest metoda chemiluminescencji (13). Po wybraniu metody należy skupić się na wyborze odpowiednich parametrów krwi, które faktycznie odzwierciedlą funkcjonowanie tarczycy. Najlepszym wskaźnikiem funkcjonowania tego gruczołu jest oznaczenie stężenia T4 i fT4, natomiast pomiar T3 jest znacznie mniej wiarygodny. fT4 to frakcja hormonu wolnego w surowicy krwi, a więc niezwiązanego z białkami surowicy, dostępnego dla komórek organizmu, dlatego reprezentuje stężenie T4 w komórkach i jego dostępność dla nich. Przy ocenie skuteczności leczenia oprócz stężenia fT4 i T4 oznacza się też poziom cholesterolu. TSH, tak istotne w diagnostyce u ludzi, nie ma takiego znaczenia u psów, ponieważ istnieją ogromne zróżnicowania rasowe i konieczność zastosowania swoistego odczynnika dla psów. Oznacza to, że badania TSH wykonane w laboratoriach przeznaczonych dla ludzi są bezwartościowe diagnostycznie. U zdrowych psów wartości prawidłowe cTSH (hormonu swoistego dla psów – canine TSH) wynoszą poniżej 0,6 ng/ml. Około 20 do 40% psów z hipotyreozą wykazuje wartości prawidłowe (4, 6, 7, 8).
Jak wspomniano powyżej, u psów z podejrzeniem limfocytarnego zapalenia tarczycy wykorzystywana jest ocena przeciwciał antytyreoglobulinowych (TgAb), lecz należy mieć na uwadze występowanie tych przeciwciał u niewielkiego odsetka psów z eutyreozą. Warto natomiast wiedzieć, że oznaczenie poziomu tychże przeciwciał może być pomocne w badaniu epidemiologicznym, do wczesnego wykrywania zagrożenia hipotyroidyzmem, ponieważ można je stwierdzić nawet na kilka lat przez pojawieniem się objawów klinicznych niedoczynności tarczycy (2, 3, 7, 18). Proponowany profil tarczycowy do określenia statusu tarczycy u psów obejmuje oznaczenie stężenia T4, fT4, cTSH, poziomu cholesterolu oraz obecności TgAb.
Oceniając status hormonalny, należy wziąć pod uwagę czynniki mogące spowodować stan dyshormonozy, np. podane wcześniej leki. Znany jest wpływ niektórych substancji na poziom hormonów tarczycy we krwi (1, 10, 14). Obniżenie stężenia T4 w badanej surowicy obserwuje się po podaniu takich leków jak salicylany, diazepam, penicyliny, mitotan, testosteron czy glikokortykosteroidy. Podwyższenie stężenia T4 następuje w wyniku działania estrogenów (podane leki zawierające np. estriol lub występująca u zwierzęcia ruja – oestrus).
Leczenie
Stosuje się uzupełnienie hormonów tarczycy przez podawanie analogów T4 – Levothyroxinum natricum (Forthyron®, Leventa®, Eltroxin®, Euthyrox®, Vobenol®) w 2 dawkach podzielonych (Leventa raz dziennie). Dawka (dzienna) docelowa wynosi 0,02-0,04 mg/kg. Po uzyskaniu poprawy można podawać lek raz dziennie. U psów starych lub z innymi chorobami, np. cukrzycą, niewydolnością serca, wątroby, nerek, powinno się zacząć od 25% dawki docelowej i następnie zwiększać ją o 25% co 2-4 tygodnie (7, 18).
Badanie kontrolne
Po 4 tygodniach podawania lewotyroksyny powinniśmy skontrolować efekt stosowanego uzupełnienia hormonalnego. Pobieramy krew 4-6 godzin po podaniu leku w celu oznaczenia stężenia T4, fT4, warto też oznaczyć poziom cholesterolu. Dalsze postępowanie jest uzależnione od wyników badania kontrolnego.
