Wymioty u kotów stosunkowo rzadko są pojedynczym objawem, jednak dla właściciela zwierzęcia często stanowią pierwszą informację o toczącej się chorobie i są głównym motywem konsultacji. Postępowanie w wymiotach u kotów musi uwzględniać swoiste cechy kota, takie jak niskie fizjologiczne pH żołądka, wrażliwość na niskie stężenie potasu we krwi oraz poważne konsekwencje braku apetytu. Postępowanie diagnostyczne w procesie rozpoznania przyczyny wymiotów u psów i kotów jest praktycznie identyczne, chociaż rodzaj wymiotów i ich częstość u tych gatunków niosą różne informacje dla lekarza. Istnieją także różnice w leczeniu objawowym wymiotów, co wynika z różnych cech przewodu pokarmowego i wrażliwości na leki.
Summary
Vomiting in cats – practical advice for the primary care physician
Vomiting in cats is seldom an isolated clinical finding, but for the owner it is often the first sign of on-going disease and the main reason for consulting a vet. The management of vomiting in cats has to take into account the unique features of the cat, such as low gastric pH, sensitivity to hypokalemia, and serious consequences of anorexia. The diagnostic approach to identifying the cause of vomiting is practically identical in dogs and cats; however, the type and frequency of vomiting in these species will suggest different information for the clinician. There are also differences in symptomatic treatment of vomiting related to different anatomy of the gastrointestinal tract and response to medication.
Key words: vomiting, cat, symptomatic therapy, antiemetic drugs
Wstęp
Wymioty u kotów są poważnym wyzwaniem diagnostycznym i terapeutycznym w praktyce weterynaryjnej. W niniejszym artykule przedstawiono najważniejsze informacje niezbędne do prawidłowego postępowania objawowego z wymiotującym kotem.
Fizjologiczne mechanizmy powstawania wymiotów u kotów są bardzo podobne do tych, które zostały opisane u psów (1). Wymioty u kotów nie są zjawiskiem na pograniczu fizjologii, tak jak to zdarza się u psów, u których w toku rozwoju ewolucyjnego wykształcił się mechanizm zwracania pokarmu, wykorzystywany do karmienia szczeniąt. Ze względu na inne zachowania związane z polowaniem i zależnościami ekologicznymi (terytorializm, polowanie na małe zwierzęta itd.) koty nie muszą przenosić pokarmu w żołądku na duże odległości, by nakarmić swoje młode. Nie muszą także najadać się na zapas. W związku z powyższym żołądek kota w porównaniu z żołądkiem psa jest mniejszy i nie jest w stanie pomieścić tak dużo pokarmu. Również konsekwencje wymiotów wydają się szybciej stanowić zagrożenie życia kota, a sam akt wymiotowania jest przez koty gorzej tolerowany. Z tego względu wydaje się, że wymioty u tego gatunku wymagają szczególnie uważnego podejścia ze strony lekarza weterynarii.
Przyczyny wymiotów
W tab. I wymieniono najczęstsze przyczyny wymiotów u kotów i psów. W związku z tym, że koty i psy często zapadają na te same choroby, w większości sytuacji wymioty u tych gatunków pojawiają się na skutek działania tych samych czynników. Istnieją jednak ważne różnice związane z częstością występowania wymiotów jako konsekwencji niektórych chorób. Przykładem jest przewlekła niewydolność nerek. U psów wymioty w tej chorobie są jednym z dominujących objawów, podczas gdy u kotów występują zdecydowanie rzadziej (2). Podobna sytuacja jest obserwowana w przebiegu zapaleń trzustki (zarówno przewlekłych, jak i ostrych) (3). Przykładem odwrotnym jest nadczynność tarczycy, która występuje bardzo często u kotów, a niemal nie jest spotykana u psów (4).
Pojedyncze wymioty u kotów są czasem konsekwencją zbyt szybkiego jedzenia lub podrażnienia żołądka włosami połkniętymi podczas pielęgnacji. Jeżeli jednak takie epizody wymiotowania jedzeniem pojawiają się stale i nie stwierdza się ich korelacji z rodzajem pokarmu, powinien to być powód do niepokoju dla właściciela kota i dla klinicysty. W przypadku sporadycznych wymiotów bez wyraźnej przyczyny (zmiana karmy, pasożyty, kule włosowe itp.) powinna zostać wdrożona dokładna diagnostyka. Czasami właściciele mogą zapominać o sporadycznych wymiotach. Niezwykle ważne jest upewnienie się, czy ten objaw nie występuje.
U kotów zdecydowanie łatwiej niż u psów pojawiają się zaburzenia pobierania pokarmu związane z wymiotami. Koty są bardzo wrażliwe na dłuższe okresy niedożywienia. Powikłaniem braku pobierania pokarmów u kotów jest między innymi stłuszczenie wątroby (5).
Postępowanie diagnostyczne
Wymioty rzadko są jedynym objawem choroby. W wywiadzie należy zwrócić szczególną uwagę na zmiany kondycji, apetytu, jakości oddawanego kału.
Pierwszym celem wywiadu jest stwierdzenie, czy wymioty są ostre, czy przewlekłe. Typowe ostre wymioty trwają kilka dni (do ok. 5-7) i zdarzają się kilka razy dziennie. Ostre wymioty w krótkim czasie prowadzą do odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych i metabolicznych oraz braku apetytu. Należy brać pod uwagę, że ostre wymioty zwykle są konsekwencją zaburzeń w samym przewodzie pokarmowym, takich jak niedrożność, zapalenie błony śluzowej żołądka i jelit, podrażnienie roślinami, lekami oraz zatrucia pokarmowe. Najczęściej ostre wymioty są wywoływane przez choroby stanowiące bezpośrednie zagrożenie życia, takie jak niedrożność jelit, ostre martwicowe zapalenie trzustki, niedrożność cewki moczowej, panleukopenia itd., ale mogą również stanowić zaostrzenie wymiotów przewlekłych. Sporadyczne, przewlekłe wymioty mogą trwać nawet kilka tygodni, zanim zostaną skonsultowane u lekarza weterynarii, i choć nie są tak „spektakularne”, mogą być objawem groźnych dla życia chorób: FIP, niewydolności nerek, niewydolności kory nadnerczy, cukrzycy, choroby nowotworowej itp. Specyficzna przyczyna ostrych wymiotów to choroba lokomocyjna. Na szczęście jej rozpoznanie nie powinno sprawiać problemów, ponieważ choroba występuje w oczywistych warunkach.
Każdy wymiotujący kot powinien być poddany dokładnemu omacaniu jamy brzusznej. W porównaniu z psami jama brzuszna kotów jest znacznie łatwiej dostępna badaniu palpacyjnemu, zmiany patologiczne mogą być jednak subtelne. Obecność mas kałowych, ciał obcych w jelicie, powiększenie i twardość pęcherza to najczęściej spotykane objawy. W przebiegu FIP można stwierdzić obecność pogrubiałej sieci, którą wyczuwa się jako guzkowaty lub powrózkowaty twór w przedniej części jamy brzusznej. We wczesnych fazach wytwórczego FIP zmiany w jamie brzusznej są niewyczuwalne. W formie wysiękowej zmian palpacyjnych nie stwierdza się, można natomiast stwierdzić obecność płynu w otrzewnej. Płynu wysiękowego może być niewiele i jedynym sposobem stwierdzenia jego obecności może być nakłucie jamy brzusznej lub jest jedynie widoczny po jej chirurgicznym otwarciu. Całkowity brak zmian w badaniu palpacyjnym (szczególnie u pacjenta z wymiotami przewlekłymi) powinien być zawsze zweryfikowany badaniem USG jamy brzusznej.
Ostre wymioty wymagają szybkiej oceny stanu ogólnego i wdrożenia odpowiedniego postępowania wyrównującego. Koty są szczególnie wrażliwe na obniżenie stężenia potasu w surowicy, dlatego w rutynowym postępowaniu należy brać pod uwagę pomiar poziomu potasu w surowicy kota z ostrymi wymiotami (6). Obniżenie stężenia potasu może być efektem wymiotów lub biegunki albo pierwotnie w chorobie Addisona, niewydolności nerek, diurezie następującej po usunięciu niedrożności cewki moczowej lub przy diurezie występującej w cukrzycy (7).
Badanie krwi wymiotującego kota powinno zawsze uwzględniać parametry wymienione w tab. II. Zaburzenia poziomu elektrolitów są ważnym wskazaniem do właściwego leczenia płynami.
Ze względu na ogromną liczbę chorób, które powodują wymioty, nie ma prostego sposobu postępowania diagnostycznego. Najczęściej spotykane zaburzenia powodujące wymioty u kotów to zmiany diety, zjadanie roślin (nie tylko toksycznych), cukrzyca, nadczynność tarczycy, choroba zapalna jelit, niedrożność przewodu pokarmowego (wraz z zespołem okrężnicy olbrzymiej), niedrożność cewki moczowej.
