Białkomocz może być nerkowy, zanerkowy oraz przednerkowy. Z chorobami dolnych dróg moczowych związany jest białkomocz zanerkowy. Występuje on w zakażeniach układu moczopłciowego (pęcherz, cewka moczowa, pochwa, macica, gruczoł krokowy) oraz nowotworach tych narządów. Szczególnie nasila się w tzw. moczu aktywnym (zawierającym nabłonki, leukocyty, erytrocyty, wałeczki, bakterie) oraz przy krwiomoczu (ryc. 1-5).
Krwiomocz (hematuria) może być makroskopowy lub mikroskopowy, oznacza występowanie krwinek czerwonych w moczu. W moczu pobranym podczas mikcji erytrocytów nie powinno być więcej niż 8 w polu widzenia, w moczu pobranym przez cewnikowanie do 5, przez cystocentezę do 3. Podczas nakłuwania pęcherza może jednak dojść do uszkodzenia ściany pęcherza i niewielkiego krwawienia. Erytrocyty mogą występować w postaci świeżych, wyługowanych lub obkurczonych w zagęszczonym, hipertonicznym moczu (ryc. 2). Erytrocyty świeże pochodzą z dróg wyprowadzających, są koloru oliwkowego. Erytrocyty wyługowane – cienie – mogą pochodzić z nerek, gdyż mocz jest tam izotoniczny. Powstają także przy krwiomoczu spowodowanym zapaleniem pęcherza moczowego – przy zastoju moczu. Następuje wtedy rozcieńczenie moczu i spadek ciśnienia osmotycznego, erytrocyty pęcznieją i pękają. Po odwirowaniu czerwono zabarwionego moczu osad zawiera erytrocyty, natomiast supernatant jest bezbarwny. Jeśli występowała hemoglobinuria, to supernatant nie zmienia koloru. Leki i środki chemiczne powodują występowanie tzw. krwiomoczu rzekomego – mocz jest wtedy równocześnie mętny.
Przyczyny hematurii spowodowanej chorobami dolnych dróg układu moczowego to idiopatyczne zapalenia pęcherza moczowego, kamice, czopy w cewce moczowej, nowotwory, urazy, pasożyty, leczenie cyklofosfamidem, rzadziej ciężkie zakażenia. Jeśli w moczu pobranym przez nakłucie pęcherza lub cewnikowanie jest mniej erytrocytów niż w pobranym podczas mikcji, można sądzić, że pochodzą one z cewki moczowej lub układu rozrodczego.
Leukocyty towarzyszą bakteryjnym zakażeniom dróg wyprowadzających mocz, szczególnie miedniczek nerkowych, a także innym zaawansowanym stanom zapalnym, kamicy, grzybicy, pojawiają się w zapaleniach macicy, pochwy oraz rozpadających się nowotworach w układzie moczopłciowym (ryc. 3). Dopuszczalna ich liczba u zdrowych kotów to < 5 w polu widzenia, jeśli jest więcej, może to oznaczać zakażenie bakteryjne. W innych chorobach dróg moczowych występuje przede wszystkim krwiomocz i białkomocz, bez ropomoczu. O ropomoczu mówimy, jeśli leukocyty zalegają pole widzenia. Najczęściej są to neutrofile, pojawiają się także makrofagi, widoczne tylko po wybarwieniu osadu moczu; znajdują się w nich bakterie (ryc. 4). W zapaleniu miedniczek nerkowych, często przechodzącym w odmiedniczkowe zapalenie nerek, spotykamy również wałeczki leukocytarne oraz charakterystyczne drobne nabłonki ogoniaste w osadzie moczu. Jądra neutrofili w zasadowym odczynie moczu są słabo widoczne, pęcznieją, lepiej widoczne są w kwaśnym. Eozynofile mogą pojawić się w śródmiąższowym zapaleniu pęcherza moczowego lub nerek.
Nabłonki z dróg wyprowadzających – przejściowe – pojawiają się w chorobach dolnych dróg moczowych w zwiększonej liczbie lub w zlepach. Prawidłowo może być ich do 2 w polu widzenia. Pochodzą z miedniczek nerkowych, moczowodów, pęcherza moczowego i pierwszego odcinka cewki moczowej. Dzielimy je na:
-
powierzchowne – są duże, płaskie, wieloboczne, bezbarwne, owalne lub baldaszkowate (ryc. 5). Zwiększona ich liczba oraz wodniczki i uszkodzenia, metaplazja, świadczą o ciężkim stanie zapalnym, np. w kamicy (ryc. 6).
-
komórki z warstw głębszych – są mniejsze, różnego kształtu (owalne, jajowate, gruszkowate, stożkowate, rakietowe z jedną lub dwiema wypustkami) (ryc. 7, 7a)
-
nabłonki z warstw najgłębszych – są małe, okrągłe lub sześciokątne, często w zlepach. Przypominają nabłonki kanalików nerkowych, są jednak większe, pojawiają się bardzo rzadko, przy zmianach w głębszych warstwach dróg wyprowadzających mocz (ryc. 8, 8a).
- bardzo charakterystyczne są nabłonki miedniczek nerkowych – najmniejsze i ogoniaste (ryc. 9, 9a).
Wałeczki są rzadkim zjawiskiem w chorobach dolnych dróg moczowych, najwyżej miedniczek.
Spotkać można cylindroidy – pasma śluzu pojawiające się w nieżytowym zapaleniu dróg moczowych (ryc. 10, 10a). Natomiast bardzo często mogą się pojawić kryształy – sole wytrącające się w zależności od temperatury, pH moczu, ciężaru właściwego oraz ich stężenia w moczu.
