Najważniejszym badaniem w diagnostyce chorób układu moczowego jest badanie moczu. Wykonuje się je w pierwszej kolejności, gdyż w chorobach dróg moczowych zmiany w moczu pojawiają się najwcześniej (np. niski ciężar właściwy, albuminuria).
Summary
Diagnostic work-up in feline lower urinary tract disease
Feline lower urinary tract disease is a clinical syndrome which may be caused by feline idiopathic cystitis, urolithiasis, urinary tract infections (in older cats), trauma, congenital defects, and neoplasia. The most important laboratory test performed as part of diagnostic work-up for FLUTD is urinalysis, or the examination of the physico-chemical properties of urine, namely urine odour, colour, cloudiness, specific gravity, pH, content of protein, glucose, ketones and blood, as well as microscopic evaluation of urine sediment, which may reveal the presence of erythrocytes, leucocytes, epithelial cells, crystals, bacteria or eggs of parasites. Their elevated numbers may indicate urinary tract disease. In the case of leucocyturia and a suspicion of bacterial infection, bacteriological culture of a urine sample is necessary.
Key words: lower urinary tract, urinalysis, cats
Mocz pobieramy od zwierząt podczas mikcji naturalnej (najlepiej ze strumienia środkowego), przez wyciśnięcie z pęcherza, cewnikowanie lub jego nakłucie (cystocentezę). Każda z tych metod ma swoje wady i zalety, ostatnia jest jednak najbardziej polecana przy ocenie zakażeń. Mocz powinien być zbadany do 2 godzin po pobraniu (można przechować go w lodówce, najwyżej do 6 godzin), przed badaniem powinien być doprowadzony do temperatury pokojowej (wytrącają się kryształy). Wydłużenie czasu przechowywania może spowodować zmiany w moczu w postaci namnożenia bakterii, rozpuszczenia lub powstania kryształów, deformacji i rozpadu komórek. Minimalna ilość moczu do badania to 5-6 ml. Po odlaniu supernatantu uzupełniamy nim pozostały osad do 20% pierwotnej objętości.
Badając mocz, określamy najpierw jego właściwości fizykochemiczne – zapach, barwę, przejrzystość, ciężar właściwy, odczyn (pH). Następnie oceniamy składniki biochemiczne – zawartość białka, glukozy, obecność barwników żółciowych, ciał ketonowych, krwi, oraz badamy osad moczu pod mikroskopem – szukamy erytrocytów, leukocytów, nabłonków, wałeczków, kryształów, bakterii i jaj pasożytów. W przypadku leukocyturii i podejrzenia infekcji bakteryjnej, konieczne jest wykonanie posiewu.
Kolejnym krokiem w diagnostyce chorób dróg moczowych, również dolnych, jest wykonanie badań biochemicznych krwi. W chorobach dolnych dróg moczowych kotów, wskutek niedrożności dróg moczowych (cewki lub moczowodów), jako powikłanie mogą wzrosnąć stężenia mocznika i kreatyniny (azotemia zanerkowa). Występowanie podwyższonego stężenia mocznika i kreatyniny przy ciężarze właściwym moczu > 1,035-1,040 sugeruje azotemię zanerkową lub przednerkową.
Stan taki występuje również po pęknięciu pęcherza moczowego oraz przy zaleganiu moczu w zaburzeniach jego wydalania. Jeśli dochodzi do pęknięcia pęcherza moczowego, stężenie kreatyniny w płynie z jamy otrzewnej jest dwukrotnie wyższe niż we krwi. Azotemia ta narasta najczęściej stopniowo, gdyż pęknięcie może być bardzo niewielkiego stopnia, mocz równocześnie gromadzi się także w pęcherzu moczowym, natomiast charakterystyczne jest powiększanie się obrysu brzucha.
Przy niedrożności cewki moczowej może się pojawić fałszywa glikozuria (bez podwyższenia stężenia cukru we krwi), należy więc oznaczyć stężenie fruktozaminy we krwi. Koty z zatkaniem cewki moczowej mogą wykazywać również hiperkaliemię, a jeśli mamy do czynienia z kamicą szczawianową, warto oznaczyć stężenie wapnia, gdyż u 30% zwierząt występuje wtedy idiopatyczna hiperkalcemia.
Niepowikłane zakażenia dolnych dróg moczowych nie powodują wystąpienia leukogramu zapalnego. Przy kamicy moczowodowej oraz bakteryjnych zakażeniach miedniczek nerkowych możemy zaobserwować leukocytozę. Jeśli choroby dolnych dróg moczowych przebiegają ze znacznym lub długotrwałym krwawieniem, możemy spodziewać się niedokrwistości; towarzyszy ona szczególnie nowotworom lub kamicy. Może mieć charakter przewlekły, często ze zmniejszeniem stężenia żelaza i wzrostem całkowitej zdolności jego wiązania (niedokrwistość z niedoboru żelaza), lub może przebiegać bardziej ostro, z równoczesną regeneracją. Idiopatyczne zapalenie pęcherza moczowego, mimo że przebiega z krwiomoczem, rzadko daje zmiany w liczbie erytrocytów.
Do chorób dolnych dróg moczowych u kotów należą najczęściej:
- idiopatyczna choroba dróg moczowych wyprowadzających (śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego, syndrom urologiczny kotów)
- kamica moczowa
- zakażenia dróg moczowych (stosunkowo rzadko, raczej u starszych osobników).
Rzadziej pojawiają się:
- uraz
- wady wrodzone
- nowotwory.
Zmiany mogące wystąpić w moczu w chorobach dolnych dróg moczowych kotów
Zmiana zapachu moczu pojawia się przy silnym zakażeniu bakteryjnym dróg moczowych, także wskutek zalegania moczu. Gnilny zapach może być skutkiem martwicy spowodowanej uwięźnięciem pęcherza moczowego w przepuklinie kroczowej albo obecnością nowotworu.
Ciężar właściwy moczu u kotów wynosi 1,035-1,065 (wartości referencyjne), aczkolwiek koty mogą wyprodukować mocz o ciężarze > 1,001-1,080. Zwierzęta te mają dużą zdolność zagęszczania moczu. Ciężar 1,035-1,040 występuje przy prawidłowym zagęszczaniu moczu, a jeśli równocześnie obserwuje się podwyższone stężenie mocznika, jest to wówczas azotemia przednerkowa lub zanerkowa. Ciężar > 1,040 (hiperstenuria, średnio 1,052) towarzyszy chorobie dolnych dróg moczowych, sprzyja on powstawaniu kamieni moczowych. Jeśli zwierzę pobiera karmę mokrą, wynosi on 1,025-1,030, przy suchej jest > 1,040. Zakażenia dróg moczowych (zapalenie miedniczek nerkowych) mogą powodować objawy poliurii/polidypsji, a tym samym obniżenie ciężaru moczu poniżej 1,025. Podobne objawy wykazują koty przez 1-2 doby po udrożnieniu cewki moczowej. Jeśli stan taki utrzymuje się dłużej, to mamy już do czynienia z przewlekłą niewydolnością nerek (PNN). Nadczynność tarczycy u kotów powoduje wzmożenie diurezy, obniżenie ciężaru właściwego moczu i skłonność do zakażeń dróg moczowych. Obniżenie ciężaru właściwego moczu sprzyja zakażeniom bakteryjnym (u kotów < 1,040).
Przejrzystość – mocz kota powinien być żółty i przejrzysty. Zmętnienie może być spowodowane obecnością kryształów, śluzu, komórek, ropy i białka.
Barwa moczu – ciemny mocz występuje w oligurii, jasny – przy niskim ciężarze właściwym. Ciemną barwę obserwujemy przy dużej ilości moczanów. Krwisty kolor oznacza hematurię, brunatny występuje w hemoglobinurii. Mleczny kolor pojawia się w obecności ropy oraz przy znacznej domieszce tłuszczu. Koty z chorobą dolnych dróg moczowych mogą mieć mocz ciemny lub lekko różowy.
Odczyn moczu kotów wynosi 5,0-6,0. Jest u nich związany z dietą wysokobiałkową. Przechowywanie moczu, niedrożność dróg moczowych oraz zakażenia Proteus sp. i Staphylococcus powodują alkalizację moczu. Alkalizacja moczu występuje również po posiłku (do 8 godzin), dlatego u kotów, szczególnie pobierających pokarm dwa razy dziennie lub częściej, występuje skłonność do tworzenia się trójfosforanów amonowo-magnezowych (struwitów) bez zakażenia (u psów główną przyczyną jest zakażenie). Również hiperwentylacja wskutek stresu może być przyczyną zasadowicy oddechowej i alkalizacji moczu. W idiopatycznym zapaleniu pęcherza mocz ma najczęściej odczyn kwaśny.
