Autor: lek. wet. Kamil Kowalczyk, ekspert Brit ds. żywienia zwierząt.
W ciągu ostatnich dziesięcioleci staliśmy się świadkami intensywnego rozwoju wielu dziedzin medycyny weterynaryjnej oraz medycyny człowieka. Łatwiejszy dostęp do leków, aparatury oraz nowych metod badawczych pozwolił na wdrożenie wcześniej nieodkrytych innowacji. Postęp ten obserwować możemy właściwie w każdej dziedzinie weterynarii: chirurgii, internie, onkologii czy dermatologii. Wspomniana dynamizacja w nie mniejszym stopniu dotyczy dietetyki, która w obecnych czasach przeżywa rozkwit zarówno w kontekście zwierząt gospodarskich, jak i towarzyszących. Szereg czynników natury medycznej oraz społeczno-ekonomicznych zmusza nas do ciągłego poszukiwania nowych rozwiązań żywieniowych, do których należy między innymi odkrywanie alternatywnych źródeł pożywienia.
Jednym z poważnych wyzwań współczesnej dietetyki jest konieczność wdrażania alternatywnych źródeł białka w żywieniu zwierząt i człowieka. Przyczyn takiego stanu jest wiele. Obejmują one między innymi rosnący odsetek zwierząt, u których diagnozowane są schorzenia będące wynikiem nietolerancji składników pokarmowych, ciągły wzrost spożycia mięsa przy jednoczesnym spadku możliwości jego produkcji, wzrost świadomości społecznej w zakresie ekologii i zrównoważonej gospodarki żywnościowej oraz zmiana nawyków żywieniowych społeczeństwa.
Spośród wszystkich produktów pochodzenia zwierzęcego najwięcej kontrowersji co do roli w diecie ludzi i zwierząt budzi obecnie spożywanie mięsa. Ze względu na bogactwo składników odżywczych w bardzo wielu kulturach utożsamiane jest ono z prestiżem i często niejako świadczy o zamożności danej społeczności. Przyrost liczby ludności w skali światowej oraz postęp gospodarczy pociągają za sobą wzrost popytu na żywność, w tym na mięso oraz inne produkty pochodzenia zwierzęcego. Niestety ze względu na stale powiększające się zapotrzebowanie na produkcję zwierzęcą wymagane jest sukcesywne zwiększanie pogłowia zwierząt. Naturalną konsekwencją opisywanego zjawiska jest potęgowanie negatywnego wpływu produkcji zwierzęcej na środowisko naturalne. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa, sektor produkcji mięsa odpowiada za około 15% globalnej emisji gazów cieplarnianych. Na każdy gram wyprodukowanego mięsa wołowego emitowane jest 221 gramów CO2, a na każdy gram wyprodukowanego mięsa drobiowego około 75 gramów CO2. To tylko jeden z ekologicznych aspektów spożywania produktów odzwierzęcych. Nie bez wpływu pozostaje także świadomość zdrowotna konsumentów. W obecnych czasach widoczny jest wzrost odsetka ludzi świadomie rezygnujących ze spożywania mięsa lub w znacznej mierze ograniczających jego spożycie.
Do głównych przyczyn wprowadzania diet wegetariańskiej oraz wegańskiej u ludzi i zwierząt należą względy ideologiczne oraz zdrowotne. Według najnowszych doniesień naukowych spożywanie nadmiernych ilości produktów pochodzenia zwierzęcego przyczynia się do pogarszania stanu zdrowia. Istnieją dowody wskazujące między innymi na wzrost ryzyka wystąpienia wielu typów nowotworów czy cukrzycy u ludzi i zwierząt spożywających nadmierne ilości tego typu produktów. Inne aspekty zdrowotne dotyczą stałego zwiększania się odsetka zwierząt, u których diagnozowane są nietolerancje pokarmowe na różnorakie składniki pokarmowe, głównie pochodzenia zwierzęcego. Stałymi pacjentami ZLZ są zwierzęta leczone z powodu rozmaitych chorób o podłożu dermatologicznym. Bardzo często jedną z głównych przyczyn wizyty jest występowanie alergii lub nadwrażliwości na składniki pokarmowe obecne w pożywieniu pacjentów. Długa lista alergenów pokarmowych stale się powiększa, co stwarza konieczność poszukiwania alternatywnych źródeł białka, które mogą być z powodzeniem stosowane u zwierząt domowych i stanowią przyszłość żywienia zarówno ich, jak i człowieka.
Uważa się, że alergia pokarmowa to druga lub trzecia najczęściej diagnozowana choroba skóry wywołana nadwrażliwością. Jej przypadki dotyczą nawet 5% wszystkich chorób skóry u psów i blisko 25% przypadków niesezonowych chorób o podłożu alergicznym występujących w populacji tych zwierząt. Wydawać by się mogło, że to niewielki odsetek, ale w rzeczywistości schorzenia te stanowią codzienność każdego lekarza weterynarii. Wykazano, że do najczęstszych alergenów wywołujących objawy u psów należą: wołowina, drób, pszenica, soja i kukurydza. Wymienione składniki są dość popularnymi elementami składowymi karm dla zwierząt. Dodatkowo walkę z chorobą utrudnia fakt, że nawet co drugi pies lub kot jest uczulony na więcej niż jeden składnik pokarmowy.
Wszystkie opisywane czynniki doprowadziły do konieczności intensyfikacji poszukiwań alternatywnych źródeł białek mogących znaleźć zastosowanie w żywieniu zwierząt. Pełnowartościowe białko to obok węglowodanów, składników mineralnych, tłuszczów oraz witamin podstawowy składnik psiej i kociej diety. Na rynku zoologicznym i paszowym dostępnych jest wiele źródeł białka będących substytutami mięsa. Modelowym przykładem białka o najwyższej biologicznej jakości jest białko jaja kurzego, które zawiera idealną ilość i proporcję aminokwasów. Z tej przyczyny to właśnie białko jaja kurzego stało się składnikiem, który wzbogaca skład wielu karm. Innym źródłem białka stosowanym w żywieniu zwierząt są rośliny i ich przetworzone formy. Źródła protein roślinnych, które możemy znaleźć w składzie karm, to między innymi kukurydza, soja, pszenica, groch, batat, dynia czy siemię lniane. Wiele spośród nich pod względem składu aminokwasowego i wartości odżywczych wypada całkiem przyzwoicie. Już w latach 60. ubiegłego wieku prowadzono badania nad możliwością zastosowania roślin strączkowych w żywieniu zwierząt. Wykazano w nich, że dodatek nawet 50% zawartości grochu nie pogarsza smakowitości karmy, a bardzo korzystnie oddziałuje na gospodarkę węglowodanową. Warto jednak pamiętać, że nieodpowiednie zastępowanie białka pochodzenia zwierzęcego białkiem roślinnym nie jest do końca zdrowe. Mimo wielu dobroczynnych właściwości białka roślinne są zazwyczaj niepełnowartościowe, ponieważ często brakuje w nich pewnych aminokwasów, głównie egzogennych. Warto więc uzupełnić je innym białkiem. Idealna dieta, która być może w przyszłości jest w stanie wyprzeć dietę opartą na mięsie, może składać się więc na przykład z połączenia białka pochodzenia roślinnego z tym, które jest pozyskiwane z owadów.
Zalet spożywania owadów przez ludzi i zwierzęta jest wiele. Najnowsze badania udowadniają, że produkcja owadów przeznaczonych do spożycia zużywa 75% mniej CO2 i 50% mniej wody niż hodowla drobiu. Jak pokazują z kolei dane pochodzące m.in. z laboratorium firmy Vafo Praha, do której należy marka Brit, do wyprodukowania jednego kilograma pożywienia z owadów potrzeba jedynie 2% wody oraz 4% gleby w porównaniu z zapotrzebowaniem na wyprodukowanie kilograma wołowiny. Pod tym względem owady wyprzedzają nawet ciecierzycę. Sama hodowla owadów jadalnych produkuje o wiele mniej zanieczyszczeń, a do tego wymaga 100 razy mniejszych nakładów pracy i 200 razy mniejszej powierzchni niż produkcja wołowiny. Do niedawna produkty na bazie owadów stanowiły pewnego rodzaju niszę na rynku. Sytuacja na początku obecnego roku uległa istotnej zmianie, ponieważ Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności opublikował opinię naukową, zgodnie z którą spożywanie larw mącznika jest bezpieczne i zdrowe.
Do chwili obecnej zidentyfikowano około dwóch tysięcy owadów uznawanych za jadalne. Wybrane gatunki owadów są bogatym źródłem energii, białka, węglowodanów, tłuszczu oraz witamin. Nie bez znaczenia pozostaje także zawartość składników mineralnych. Owady pod względem składu aminokwasowego są idealnym zamiennikiem dla tradycyjnych produktów pochodzenia zwierzęcego powszechnie wykorzystywanych w produkcji karm dla zwierząt, a dodatkowo są bezpieczne w stosowaniu. Udział białka w mączce z owadów może dochodzić do 60% suchej masy, a strawność sięgać nawet 95%. Ze względu na fakt, że ilość i skład aminokwasowy białka z owadów są zmienne i zależne od wielu czynników, muszą to być odpowiednio wyselekcjonowane osobniki. Z tej przyczyny nie bez znaczenia pozostaje gatunek owada oraz jego stadium rozwojowe. Poza dostępnością, bezpieczeństwem i wysoką strawnością wymienić można wiele dodatkowych aspektów spożywania tego typu źródeł białka. Insekty stosowane w produkcji żywności są bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy oraz mikro- i makroelementy, co dodatkowo wzmacnia ich pozycję na liście produktów możliwych do wykorzystania w żywieniu. Pewne kontrowersje w zastosowaniu insektów w dietetyce budzi strawność chityny obecnej w pancerzu wielu gatunków owadów. Dowiedziono jednak, że jej sproszkowana forma jest nie tylko niezagrażająca zdrowiu, ale również może mieć pozytywny wpływ na procesy immunologiczne zachodzące w organizmie zwierzęcia.
Wszystkie wyżej wymienione aspekty przemawiają za stosowaniem białek owadów w produkcji pożywienia dla zwierząt i ludzi. Jednym z produktów obecnych na polskim rynku bazujących na tego rodzaju białku jest karma Brit Care Hair&Skin Insect&Fish. To w pełni hipoalergiczna karma z białkiem owadów i białą rybą, której głównym zadaniem jest wspieranie kondycji skóry i sierści. Dzięki połączeniu dwóch źródeł białka uzyskana została lekkostrawna formuła o niezwykle wysokiej przyswajalności. Rezygnacja z najbardziej popularnych źródeł protein sprawia, że ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej zostało znacznie obniżone, co z powodzeniem może zostać wykorzystane jako element terapii wielu schorzeń. Z tego powodu karma ta może być również stosowana u zwierząt dotkniętych chorobami przewodu pokarmowego, u których podstaw leżą różnorakie reakcje nadwrażliwości. Podobnie jak w innych produktach marki Brit, także w tej formule nie zabrakło dodatku probiotyków i prebiotyków.
Kolejnym alternatywnym źródłem białka mogą być algi. Choć na razie są mało popularne w żywieniu zwierząt, wielkimi krokami wkraczają na niektóre ze światowych rynków spożywczych jako źródło pożywienia dla człowieka. Podobnie obiecujące jest wykorzystywanie w żywieniu psów i kotów organizmów jednokomórkowych, takich jak drożdże, które coraz częściej znajdujemy w składach karm. Niestety, pomimo tych wszystkich dobroczynnych właściwości, proteiny te są zazwyczaj niepełnowartościowe i choć są niezbędne w diecie psów i kotów, nie mogą stanowić jej podstawy, czym różnią się od owadów.
Alternatywne źródła białek nie są już tylko futurystycznym marzeniem, lecz stały się rzeczywistością. W ciągu najbliższych lat możemy spodziewać się znacznego rozkwitu tej gałęzi sektora spożywczego. Zmiany będą zachodzić zarówno w diecie pacjentów gabinetów weterynaryjnych, jak i naszej. Białka inne niż pochodzenia zwierzęcego i roślinnego [pochodzące z tradycyjnych źródeł] są coraz częstszym przedmiotem badań naukowców poszukujących rozwiązań problemów we współczesnej gospodarce. Z tego powodu konieczny jest wzrost świadomości lekarzy weterynarii w zakresie innowacyjnego żywienia, jesteśmy bowiem częścią trwającej rewolucji, która ze względu na wyzwania stawianie współczesnemu światu jest nieunikniona.
