lek. wet. Małgorzata Głowacka

dr n. wet. Michał Ceregrzyn

Żywienie odgrywa ogromną rolę w utrzymaniu zdrowia zwierzęcia, a także w procesie leczenia chorób przebiegających z biegunką. Źle dobrany pokarm, błędy żywieniowe, nadmiar lub niedobór składników odżywczych mogą być przyczyną choroby. Z drugiej strony właściwie dopasowana dieta jest w stanie skorygować niedobory żywieniowe oraz ma często kluczowe znaczenie lecznicze. W niniejszym artykule przedstawimy podstawowe zasady diagnostyki chorób przebiegających z biegunką i aktualne reguły prawidłowego żywienia psów, uwzględniające zarówno zapobieganie, jak i leczenie dietą. Omówimy również kwestię żywieniowych czynników ryzyka chorób przewodu pokarmowego oraz możliwości ich leczenia za pomocą diety.

Schemat postępowania diagnostycznego

Biegunka jest objawem klinicznym polegającym na zwiększeniu częstotliwości i(lub) objętości oddawanego kału w połączeniu z jego istotnym rozrzedzeniem (zwiększeniem zawartości wody). Może wiązać się z nasileniem perystaltyki jelit i(lub) zwiększeniem płynności kału i(lub) zwiększeniem objętości wypróżnień. Biegunki dzieli się według kilku kryteriów, co przedstawiono w tab. I. Szczególnie istotna dla rozpoznania choroby jest umiejętność określenia miejsca powstawania biegunki w jelitach, co pozwala na zdecydowane zawężenie diagnostyki różnicowej. Rozróżnianie biegunek z jelita cienkiego i grubego przedstawiono w tab. II. Ze względu na to, że liczba przyczyn biegunki może być bardzo duża, w rozpoznaniu różnicowym należy brać pod uwagę wiele różnych czynników (tab. III).

Tabela I. Klasyfikacja biegunek

Rozpoznanie przyczyn chorób przebiegających z biegunką (zwłaszcza tych przewlekłych) jest złożonym procesem. Bardzo ważne jest, aby postępowanie z pacjentem było prowadzone zgodnie z racjonalnym schematem, a wykonywane testy przynosiły wymierną korzyść diagnostyczną. Z tego względu badania powinny być zlecane w odpowiedniej kolejności – od tych najprostszych i najbardziej dostępnych po bardziej skomplikowane i inwazyjne. Pierwszym krokiem powinno być określenie, czy u danego pacjenta mamy do czynienia z biegunką mającą szansę na samoograniczanie, czy też nie.

Tabela II. Różnicowanie biegunek z jelita cienkiego i jelita grubego

Tabela III. Przyczyny biegunek

Szczególną rolę w rozpoznaniu odgrywa wywiad dietetyczny oraz dokładne badanie kliniczne. W większości przypadków pozwalają one na stwierdzenie biegunki samoograniczającej się. W wywiadzie dowiadujemy się o ewentualnych błędach dietetycznych, takich jak nagła zmiana pokarmu, niewłaściwa jakość pokarmu (np. niska strawność), zjadanie odpadków, podawanie resztek pokarmów domowych (np. o zdecydowanie innych parametrach żywieniowych niż poprzedni pokarm), podawanie pokarmów nieświeżych lub zepsutych, albo o podanych lekach. W badaniu klinicznym psa z biegunką samoograniczającą się zazwyczaj określamy stan pacjenta jako dobry (bez cech odwodnienia, bólu brzucha, zmian w zachowaniu, bez zmian w chęci pobierania pokarmu), a sama biegunka ustępuje całkowicie w ciągu około 24 godzin.

Jeżeli wywiad i badanie kliniczne nie umożliwiają stwierdzenia przyczyn biegunki, należy wykonać badanie kału w kierunku obecności pasożytów jelitowych (włączając pierwotniaki). Ze względu na to, że do tej pory nie ustalono precyzyjnie jakościowego i ilościowego składu flory bakteryjnej przewodu pokarmowego psów i kotów, a niektóre gatunki bakterii uważanych za chorobotwórcze są izolowane również od zwierząt zdrowych, badania bakteriologiczne kału (posiewy) nie mają większego sensu klinicznego (1). Z doświadczenia autorów wynika, że w większości przypadków na tym etapie (wywiad, badanie kliniczne i badanie kału) możliwe jest określenie przyczyny biegunki.

Tabela IV. Badania krwi, które należy rozważyć u psa z biegunką nieulegającą samoograniczaniu

Inaczej wygląda sytuacja w przebiegu biegunek nieustępujących samoistnie, z którymi mogą być związane takie objawy jak częste i obfite oddawanie kału (możliwe także w wypadku biegunek samoograniczających się – tu istotny jest czas trwania), częste i obfite wymioty, odwodnienie od umiarkowanego do ciężkiego, ból brzucha, wzrost temperatury ciała, żółtaczka, kaszel, duszność, obecność wydzieliny z nosa, powiększenie dostępnych do badania węzłów chłonnych. Jeżeli podejrzewamy biegunkę nieustępującą samoistnie, zakres badań diagnostycznych musi zostać poszerzony o badanie krwi (tab. IV). Wskazane może być również przeprowadzenie analizy moczu oraz badań obrazowych [badanie RTG i(lub) USG]. Dopiero gdy na podstawie badań nie odnajdujemy przyczyny objawów klinicznych, zlecamy inne, bardziej skomplikowane, mniej komfortowe dla zwierzęcia i droższe badania dodatkowe, np. endoskopię, laparotomię zwiadowczą. Schemat postępowania diagnostycznego przy biegunkach przedstawiono na ryc. 1.

Ryc. 1. Schemat postępowania diagnostycznego u pacjentów z biegunką.