Pomimo w wielu wypadkach lepszej możliwości oceny struktur oczodołu za pomocą rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej, wobec wciąż jeszcze wysokich kosztów oraz pewnej inwazyjności tych technik, ultrasonografia pozostaje ważną, szeroko dostępną metodą obrazowania tkanek miękkich okolicy zagałkowej zwierząt.
Summary
Aspects of ultrasound investigation of retrobulbar space in animals
The ultrasound examination is a useful technique of retrobulbar space investigation. The CT and MR usually provide better images of that area, but ultrasound is a cheap and non-invasive method. The most important indications are exophthalmos, enophthalmos, lateral eye dislocation, and some other signs of local structural pathology. The article describes the principal technical aspects of the investigation as well as normal ultrasound findings. The most common diseases of the retrobulbar region, such as inflammation, tumors and some congenital diseases are described. Information is given on ultrasound-based differential diagnosis.
Key words: ultrasound, eye, orbit, retrobulbar space, dog, cat, rabbit, guinea pig
Wskazania do badania
Na wstępie należy zaznaczyć, że badanie narządu wzroku powinno zawsze być uzupełnione badaniem struktur zagałkowych, nawet pomimo braku objawów toczącego się tam procesu chorobowego, i odwrotnie – nie można badać samej okolicy oczodołu, nie oceniając przy tym gałki ocznej, choćby nawet w badaniu klinicznym nie wykazywała ona odstępstw od normy.
Szczególnym wskazaniem do przeprowadzenia badania ultrasonograficznego oczodołu są u zwierząt zarówno choroby przebiegające w obrębie oczodołu, jak i choroby układowe, których jednym z objawów może być proces toczący się zagałkowo.
Klasycznym wskazaniem do badania oczodołu jest stwierdzenie u pacjenta jedno- lub obustronnego przemieszczenia gałki ocznej – wytrzeszczu, cofnięcia lub przemieszczenia bocznego.
W przypadku wytrzeszczu ważne jest także zróżnicowanie wytrzeszczu rzekomego, polegającego na powiększeniu gałki ocznej i przez to wysunięciu się jej z oczodołu, z prawdziwym, polegającym na jej przemieszczeniu przednim przez proces patologiczny okolicy zagałkowej.
Innym objawem zwiększenia objętości struktur zagałkowych może być przemieszczenie przednie trzeciej powieki, początkowo przebiegające bez klasycznego wytrzeszczu lub z przesunięciem gałki ocznej na przykład bocznym. Objaw taki każe podejrzewać proces toczący się u podstawy trzeciej powieki, w okolicy zagałkowej przyśrodkowej.
Istotnym wskazaniem do badania jest także zapadnięcie gałki ocznej, mogące wynikać z procesu niszczenia struktur oczodołu, i tu także konieczne jest różnicowanie ze zmniejszeniem rozmiarów gałki ocznej wynikającym np. z jej zaniku.
Kolejnym wskazaniem do badania okolicy zagałkowej może być wystąpienie zmian pourazowych i ewentualnie konieczność wykluczenia obecności ciała obcego lub jego umiejscowienia w stosunku do struktur oczodołu, gdy zostało już ono znalezione na zdjęciu rentgenowskim.
Innym, choć mniej swoistym objawem towarzyszącym chorobom struktur zagałkowych, i przez to wskazaniem do przeprowadzenia USG, może być wypływ z nosa, zwłaszcza jednostronny. Proces patologiczny może wówczas toczyć się w jamie nosowej i penetrować przez kostną ścianę aż do okolicy zagałkowej. Czasem przy chorobach zagałkowych można także stwierdzić bolesność przy otwieraniu jamy ustnej.
Należy także zwracać uwagę na zmiany w tkankach miękkich okołogałkowych, które mogą być objawem procesu toczącego się głębiej, także zagałkowo, niekoniecznie doprowadzającego do przemieszczenia samej gałki ocznej.
U pacjentów kierowanych na badanie USG z podejrzeniem procesu patologicznego zagałkowego często, jak już wspomniano, stwierdzane są zmiany polegające na przemieszczeniu gałki ocznej ku przodowi (wytrzeszcz) lub jej cofnięciu. Należy zwrócić uwagę na fakt, że powyższe objawy kliniczne mogą być jednostronne lub stwierdzane w obu oczach. Gdy występują jednostronnie, sugerują chorobę konkretnej okolicy, gdy zaś obustronnie – raczej uogólnioną. Oczywiście nie jest to kryterium jednoznaczne, mogą bowiem wystąpić na przykład obustronne zmiany nowotworowe.
Technika badania
Wbrew pozorom badanie gałki ocznej i oczodołu nie wymaga zazwyczaj premedykacji zwierząt. Oczywiście wyjątkiem są zwierzęta z bardzo silną reakcją bólową albo bardzo agresywne. U zwierząt z reakcją bólową można wspomagać się środkiem znieczulającym w kroplach do oczu (np. 0,4% oksybuprokaina – Novesin), co znosi jednak głównie powierzchniowe czucie bólu, nie zaś struktur głębszych. W przypadkach konieczności stosowania premedykacji przygotowanie zwierząt do badania powinno obejmować zasady typowe dla znieczulenia ogólnego. Poza tym jednak nie jest wymagane specjalne przygotowanie zwierzęcia do badania narządu wzroku.
Należy pamiętać, że gałka oczna musi być traktowana specyficznie. Trzeba zachować szczególną troskę o zastosowanie jak najdalej idącej aseptyki, tak by nie doprowadzać do zakażeń i podrażnienia delikatnych struktur powierzchniowych oka. Dokładna dezynfekcja głowicy przed badaniem jest oczywistością. Jeśli planujemy badanie z bezpośrednim przyłożeniem głowicy do rogówki, wówczas należy stosować aseptyczny żel okulistyczny.
Po przeprowadzeniu badania worek spojówkowy można przepłukać roztworem fizjologicznym soli w celu usunięcia ewentualnych niewielkich zawartości żelu, który może dostać się tam przy badaniu u mniej spokojnych pacjentów. W sporadycznych przypadkach, u pacjentów z ostrym stanem zapalnym i z silną bolesnością gałki ocznej, po badaniu można zalecić (w porozumieniu z lekarzem prowadzącym) podawanie oftalmologicznego preparatu przeciwbólowego i przeciwzapalnego (np. diklofenak – Naclof).
Badanie przeprowadza się po przyłożeniu sondy do powieki lub bezpośrednio do powierzchni rogówki. Niektórzy autorzy wskazują na lepszą jakość obrazu uzyskiwanego z przyłożenia głowicy do rogówki. Wymaga to już zawsze miejscowego znieczulenia powierzchniowego rogówki i u większej liczby pacjentów znieczulenia ogólnego. Jednak badanie przeprowadzone z przyłożeniem głowicy do powieki umożliwia także wystarczającą ocenę struktur gałkowych, za to charakteryzuje się mniejszą inwazyjnością. Włosy występujące na powiekach w okolicy gałki ocznej stanowią oczywiście pewną przeszkodę, przy odrobinie cierpliwości jest ona jednak możliwa do pokonania. Nie zaleca się więc depilacji ww. okolicy.
Badanie wykonuje się rutynowo w przekrojach poprzecznych i podłużnych, ale także dostosowuje się oczywiście ułożenie głowicy do ewentualnych zmian. Istotne w celu uwidocznienia całości gałki ocznej i oczodołu jest badanie z przyłożeniem sondy w różnych punktach – na powiece górnej, dolnej oraz w okolicy kąta bocznego. W badaniu okolicy zagałkowej istotne jest zwłaszcza badanie w okolicy kąta bocznego. Uzyskuje się wówczas szczególnie dobrą widoczność obszaru ściany przyśrodkowej i nerwu wzrokowego. Można także uzupełnić obraz przez dostęp z okolicy skroniowej.
W przypadkach wątpliwości co do charakteru procesu chorobowego, a szczególnie podejrzenia nowotworu zaleca się badanie kontrolne w celu uwidocznienia postępu choroby lub jej ustępowania. Możliwe jest zastosowanie biopsji pod kontrolą USG, z uwagi jednak na często trudny dostęp do okolicy zagałkowej technika ta jest stosowana stosunkowo rzadko.
