Zator tętnicy płucnej (PTE – pulmonary thromboembolism) jest bezpośrednim zagrożeniem życia. Bardzo często kończy się zejściem śmiertelnym zwierzęcia. W praktyce jest on rzadko rozpoznawany w badaniu klinicznym. Jest to związane m.in. z występowaniem mało patognomonicznych objawów, jak również brakiem swoistych badań dostępnych w codziennej praktyce weterynaryjnej. Częściej natomiast zator tętnicy płucnej jest stwierdzany jako przyczyna śmierci zwierzęcia dopiero w badaniach sekcyjnych.

Zator (embolus) powstaje w wyniku obecności materiału zatorowego w naczyniu o mniejszej średnicy w porównaniu z czopem zatorowym. Może on utworzyć się w naczyniach tętniczych, żylnych, ale również w chłonnych (1, 12).

Rodzaje i patogeneza zatorów

Wśród zatorów tętniczych u psów najczęściej wymieniany jest zator tętnic biodrowych, tzw. zator siodłowy (zator jeździec, embolus sellaris) (16). Charakteryzuje się on m.in. brakiem wyczuwalnego tętna na tętnicach biodrowych, bólem, spadkiem temperatury i sztywnością kończyn miednicznych oraz zaburzeniami ich czucia. Prowadzi to do osłabienia kończyn miednicznych (16) i przyjęcia tzw. postawy niedźwiedziej.

Sporadycznie opisywane są przypadki zakrzepu naczyń krezkowych, wywołujące zmiany zatorowo-zakrzepowe jelit. Brak właściwego ukrwienia jelit w bardzo krótkim czasie powoduje zmiany martwicze ściany jelita oraz w następstwie jego perforacje. Objawy tej choroby – biegunka, bolesność brzucha, a także apatia i szybko rozwijający się wstrząs – przypominają niedrożność przewodu pokarmowego. Ostateczne rozpoznanie ustalane jest często podczas zabiegu chirurgicznego (laparotomia) lub w czasie sekcji zwierzęcia (18).

Bardzo rzadkim zjawiskiem jest obecność materiału zatorowego w dużych tętnicach płucnych. Mówimy wówczas o tzw. zatorze tętnicy płucnej (ZTP – zator tętnicy płucnej, PTE – pulmonary thromboembolism) (13, 17). Materiałem zatorowym może być zakrzep, fragmenty rozpadających się nowotworów, komórki uszkodzonych tkanek, krople tłuszczu (zator tłuszczowy), drobnoustroje, pasożyty, gazy (zator powietrzny) (1, 12, 17).

Najczęściej wymienianą przyczyną zatoru tętnicy płucnej u zwierząt jest zakrzep (13, 17). Zwykle powstaje on w układzie żylnym, co może być związane ze zwolnieniem przepływu krwi, uszkodzeniem śródbłonka naczyń krwionośnych, jak również ze zmianami w składzie krwi, wywołującymi wzrost jej krzepliwości. Jest to tzw. triada Virchowa (1, 16, 17).

Jako przyczynę zatoru płucnego wymienia się także wolne fragmenty tkanki tłuszczowej. Stan taki określa się jako zator tłuszczowy (embolus adiposus), który zwykle jest związany ze złamaniami kości (13, 16, 17), jak również z zapaleniem szpiku kostnego (13). Krople tłuszczu, przedostając się do krążenia płucnego, lokalizują się we włośniczkach płuc, gdzie stają się ciałami zatorowymi (13, 17).

Innym przykładem zatorowości jest tzw. zator powietrzny (aeroembolia), powstający zazwyczaj w wyniku przedostania się powietrza atmosferycznego do naczyń krwionośnych (1, 13, 17). Bardzo często jest to związane z wprowadzeniem powietrza do naczyń (np. niewłaściwe wykonanie iniekcji dożylnych). Może on powstać na skutek uszkodzenia dużych naczyń szyjnych (13), jak również przy otwartych ranach klatki piersiowej (17). Zarówno zatorowość tłuszczowa, jak i powietrzna mają stosunkowo małe znaczenie w medycynie weterynaryjnej (17).

W literaturze naukowej można się spotkać z informacjami wskazującymi jako przyczynę zatoru tętnicy płucnej u zwierząt mięsożernych inwazje pasożytów Dirofilaria immitis (13, 16, 17) oraz Angiostrongylus vasorum (13, 16). Istnieją również doniesienia, że przyczyną zatoru płucnego może być podanie leków przeciwpasożytniczych psom zarażonym Dirofilaria immitis (6, 17). Jest to spowodowane zarówno obecnością samych pasożytów, jak i stanem zapalnym naczyń krwionośnych wywołanym przez omawiane nicienie (15).

Istnieje wiele jednostek chorobowych, które mogą predysponować do powstania zatoru tętnicy płucnej. Do najczęściej wymienianych należą m.in. stany zapalne nerek, serca, trzustki, ale również jednostki chorobowe powodujące zaburzenia w układzie krzepnięcia krwi. Należą tutaj m.in. nowotwory, niedokrwistość hemolityczna, zaburzenia hormonalne oraz zakażenia (3, 8, 10, 16, 17).

Nasilenie zmian wywołanych zatorem płucnym jest uzależnione od wielkości zamkniętego naczynia, a jednocześnie zaopatrywanego przez nie obszaru. Obecność czopu zatorowego w tętnicy płucnej przyczynia się do utrudnionego przepływu krwi. To z kolei powoduje wzrost ciśnienia w tętnicy płucnej przed miejscem jej zwężenia, a w ostateczności przyczynia się do rozwoju przewlekłej niewydolności prawokomorowej serca (17, 18). Z drugiej strony upośledzenie przepływu krwi przez zwężone naczynie tętnicze powoduje niedokrwienie tkanek płuc, co może prowadzić do rozwoju martwicy. Wadliwe ukrwienie płuc jest przyczyną zaburzeń w utlenowaniu krwi, co w konsekwencji prowadzi do spadku ciśnienia parcjalnego tlenu. W dalszej kolejności w wyniku odruchowej wzmożonej pracy serca dochodzi do spadku stężenia dwutlenku węgla (17).

Rozpoznawanie

Ryc. 1. Radiogram – duża ilość płynu w jamie opłucnej uniemożliwia dokładną ocenę struktury płuc i układu sercowo-naczyniowego.

Ryc. 2. Radiogram – aerobronchogram doczaszkowego płata prawego płuca świadczy o miejscowym zagęszczeniu tkanki płucnej. Strzałkami zaznaczono poszerzenie lewej tętnicy doogonowych płatów płuc.

Ryc. 3. Ultrasonografia: AO – aorta, L – płuco, PA – tętnica płucna, PE – płyn w jamie opłucnej, THR – zakrzep.

Ryc. 4. Materiał zatorowy z okolicy rozwidlenia tętnicy płucnej.

Ryc. 5. Wnętrze materiału zatorowego.

Rozpoznanie zatoru tętnicy płucnej przyżyciowo jest bardzo trudne i zdarza się stosunkowo rzadko. Powodem tego stanu jest brak patognomonicznych objawów klinicznych. Natomiast obecność objawów, które pojawiają się również w wielu innych jednostkach chorobowych, sprawia, że zator tętnicy płucnej jako przyczyna choroby jest brany pod uwagę na późniejszym etapie diagnostyki.