Zachowania prozdrowotne właścicieli psów i kotów w zakresie profilaktyki chorób pasożytniczych
dr n. biol. Anna Borecka
Samodzielna Pracownia Parazytologii, Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii, Warszawa
Pomimo szeroko zakrojonej akcji edukacyjnej prowadzonej przez lekarzy weterynarii i liczne stowarzyszenia specjalistów z zakresu weterynarii, epidemiologii i parazytologii na temat profilaktyki chorób pasożytniczych u zwierząt towarzyszących nieznany jest poziom wiedzy właścicieli psów i kotów o pasożytach wewnętrznych zwierząt oraz ryzyku wywoływania przez te pasożyty groźnych dla życia zoonoz. Nie wiemy też, jak często właściciele zwierząt towarzyszących korzystają z usług weterynaryjnych, czy stosują się do zaleceń lekarzy i czy zdarza się im odrobaczać zwierzęta „na własną rękę” przy użyciu przypadkowych, często kupionych przez Internet preparatów. Aby odpowiedzieć na powyższe pytania, autorka niniejszego artykułu przeprowadziła badanie ankietowe. Analiza wypowiedzi 180 respondentów umożliwiła udzielenie odpowiedzi na większość powyższych pytań.
Wstęp
Pasożyty są jedną z najczęstszych przyczyn chorób psów i kotów. Dotyczy to szczególnie zwierząt młodych i bezdomnych. Najpowszechniej spotykanymi pasożytami u młodych zwierząt są glisty z rodzaju Toxocara, które występują u 3,5-35% psów oraz 8-76% kotów (Overgaauw i van Knapen, 2013). Zarażenie się człowieka tym rodzajem pasożytów może spowodować rozwinięcie się u niego groźniej choroby – toksokarozy (Pawłowski, 2001). Choć niewiele mówi się na ten temat, liczba zachorowań na tę chorobę w polskim społeczeństwie wciąż wzrasta (Borecka i Kłapeć, 2015).
Również inne gatunki pasożytów występujących u zwierząt towarzyszących mogą spowodować pogorszenie stanu zdrowia człowieka. Są to m.in. organizmy jednokomórkowe z gatunku Toxoplasma gondii wywołujące toksoplazmozę i Giardia intestinalis – źródło giardiozy, a także większe formy pasożytów, na przykład bąblowiec wielojamowy (Echinococcus multilocularis) – przyczyna bąblowicy wielojamowej u ludzi (Gawor, 2018; Karamon i wsp., 2016). Dlatego tak istotne jest przestrzeganie przez właścicieli zwierząt zasad profilaktyki przeciwpasożytniczej. Zgodnie z zaleceniami ESCCAP Polska (Polskiej Rady Konsultacyjnej ds. Parazytoz Zwierząt Domowych, http://www.esccap.pl) szczenięta i kocięta należy odrobaczać przeciwko robakom obłym co 14 dni, aż do dwóch tygodni po odsadzeniu (w przypadku szczeniąt odrobaczanie należy rozpocząć w 14. dniu życia, a w przypadku kociąt 21. dnia). Natomiast dorosłe koty i psy powinno się odrobaczać od 1 do 12 razy w ciągu roku, w zależności od warunków bytowania (http://www.esccap.pl/zasady-odrobaczania-psow/).
W odchodach zarażonych zwierząt znajdują się ogromne ilości jaj pasożytów, które na ogół po krótkim okresie rozwoju (z wyjątkiem onkosfer tasiemców, które po wydostaniu się z organizmu pasożyta od razu są inwazyjne) osiągają stadium inwazyjne i dzięki grubym otoczkom jajowym przez wiele lat są zdolne do zarażania zarówno zwierząt, jak i ludzi. Jaja obecne w odchodach przyczyniają się do zanieczyszczania środowiska pasożytami, co stanowi ogromny problem szczególnie w miastach (Otero i wsp., 2018).
Ważną metodą profilaktyczną zmniejszającą zanieczyszczenie środowiska pasożytami i ograniczającą ryzyko inwazji pasożytów u zwierząt i ludzi jest zbieranie odchodów zwierząt przez ich właścicieli. Trzeba pamiętać o tym, że osłonki jaj pasożytów (szczególnie glist) są niezwykle odporne na działanie czynników środowiskowych i przez wiele lat mogą one pozostawać w glebie, nie tracąc swojej inwazyjności (ryc. 1, 2). W badaniach przeprowadzonych przez Laciak i wsp. (2009) dopiero zastosowanie wysoko stężonych środków chemicznych (96% NaOH, detergentów zawierających chlor, amoniak, nadtlenek wodoru) w warunkach laboratoryjnych przez 60-180 minut niszczyło większość jaj glisty psiej (T. canis). W warunkach naturalnych jaja pasożytów nie są narażone na działanie tak toksycznych substancji, dlatego przez wiele lat mogą zachowywać swoją żywotność, stanowiąc zagrożenie dla potencjalnych żywicieli (Mizgajska, 1993).
Cel badań
Celem ankiety skierowanej do właścicieli psów i kotów było poznanie sposobów ich postępowania w celu ograniczenia zachorowań zwierząt na choroby pasożytnicze. Autorce badań zależało też na zbadaniu poziomu wiedzy właścicieli zwierząt na temat pasożytów typowych dla psów i kotów, a także dowiedzeniu się, czy właściciele zdają sobie sprawę z możliwości zarażenia się od zwierząt pasożytami i rozwinięcia się u nich zoonoz.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono na podstawie autorskiej ankiety stworzonej przy użyciu https://www.google.pl/intl/pl/forms, którą rozprowadzono za pośrednictwem mediów społecznościowych w miesiącach czerwiec-lipiec 2019. Ankieta składała się z 24 pytań – czterech pytań metryczkowych, dzięki którym możliwe było scharakteryzowanie grupy respondentów, oraz 20 pytań dotyczących głównego tematu badania. Wszystkie pytania były typu zamkniętego, jedno- lub wielokrotnego wyboru.
Charakterystyka respondentów i posiadanych przez nich zwierząt
Ankieta została wypełniona przez 180 osób, wśród których 91,1% stanowiły kobiety, a 8,9% – mężczyźni. Ankietowani byli w zróżnicowanym wieku – od mniej niż 20 lat (5%) do powyżej 60 lat (1,1%). Największy odsetek stanowiły osoby w wieku 21-30 lat (46,4%) i 31-40 lat (29,3%). W przeważającej większości ankietowani byli mieszkańcami miast (82,2%). Reprezentowali różne zawody – najliczniejsze grupy stanowili przedstawiciele sektora usługowego (30%), lekarze medycyny/lekarze weterynarii/technicy weterynaryjni (23,9%) oraz uczniowie/studenci (17,2%). Znacznie mniej wśród respondentów było nauczycieli/wykładowców/pracowników naukowych (11,7%), urzędników (7,2%), pracowników fizycznych (7,7%) i rolników (2,2%). Spośród właścicieli, którzy w tym czasie mieli jedno, dwa lub więcej zwierząt, 58% miało psy, 16,7% – koty, a 25,6% – zarówno psa, jak i kota.
Najliczniejszą grupę zwierząt stanowiły psy i koty w wieku 2-5 lat (60%). Mniej było zwierząt poniżej pierwszego roku życia (16,1%), powyżej 10 lat (23,3%) i w wieku od 6 do 10 lat (35,6%). Właściciele pozyskali zwierzęta z różnych źródeł. Najwięcej było zwierząt pochodzących z hodowli (48,3%), nieco mniej ze schronisk (35,6%), otrzymanych od rodziny/znajomych (22,8%) i z ogłoszeń, na przykład w mediach społecznościowych (15,6%). Zwierzęta na ogół przebywały na co dzień w domach/mieszkaniach, a jedynie 8,9% z nich mieszkało na podwórkach. Tylko trzech respondentów angażowało swoje zwierzęta w polowania (1,7% respondentów).
