Dane APCC sugerują, że jednokrotne podanie dawki 7 mg/kg m.c. lub wyższej może spowodować objawy ze strony przewodu pokarmowego wynikające z podrażnienia lub owrzodzenia (wymioty, biegunka, smolisty kał, utrata apetytu), natomiast do azotemii i(lub) mocznicy może dojść przy podaniu dawek wysokości 13-15 mg/kg m.c. Objawy z przewodu pokarmowego pojawiają się zazwyczaj po 2-24 godzinach, natomiast efektów ze strony nerek można się spodziewać po 24-48 godzinach.⁸ Zmiany te występują ze zwiększoną częstotliwością przy jednoczesnym podawaniu innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych lub glikokortykosteroidów.⁴ U pacjentów w starszym wieku cierpiących na zaburzenia czynności nerek ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest większe.⁴

Dekontaminacja

Przy dawce naproksenu nieprzekraczającej 7 mg/kg m.c. u psa dekontaminacja nie zawsze jest konieczna, może ona jednak zmniejszyć ryzyko podrażnienia przewodu pokarmowego. Jeżeli od spożycia naproksenu upłynęły nie więcej niż dwie godziny, a pacjent nie wykazuje objawów klinicznych, można wywołać wymioty, stosując apomorfinę (0,03 mg/kg m.c. dożylnie lub 0,25 mg/kg m.c. do worka spojówkowego, po uprzednim rozpuszczeniu tabletki w roztworze soli fizjologicznej) albo 3% roztwór nadtlenku wodoru (2 ml/kg m.c., maksymalnie 50 ml). Jeżeli postępowanie to nie przyniesie rezultatu, można rozważyć podanie węgla aktywowanego (1-3 g/kg m.c. doustnie).²

Jeśli pacjent nie wykazuje objawów klinicznych, a spożycie leku miało miejsce ponad dwie godziny wcześniej, warto zastosować węgiel aktywowany (1-3 g/kg m.c. doustnie). Pierwsza dawka powinna być podana razem z lekiem przeczyszczającym. Przy kolejnych dawkach nie należy już dodawać leku przeczyszczającego, szczególnie u pacjentów odwodnionych lub z biegunką.¹⁰

U psów, które przyjęły dawkę naproksenu wyższą niż 13 mg/kg m.c., po pierwszej dawce węgla aktywowanego (1-3 g/kg m.c. doustnie) można podawać kolejne w wysokości połowy dawki początkowej co 6-8 godzin przez 24-48 godzin od spożycia naproksenu. Ma to na celu przerwanie recyrkulacji wątrobowo-jelitowej.

Monitoring i leczenie

Po podaniu węgla aktywowanego należy kontrolować stężenie sodu w osoczu, gdyż może dojść do hipernatremii.¹⁰ Objawy hipernatremii obejmują drżenia włókienkowe, drżenie mięśni oraz drgawki. Jeśli pacjent nie wymiotuje, należy zapewnić mu dostęp do świeżej wody.¹¹ W przypadku wystąpienia hipernatremii, APCC zaleca podanie lewatywy z ciepłej wody wraz z odpowiednią płynoterapią dożylną. Działania te mają na celu obniżenie stężenia sodu we krwi, co prowadzi do ustąpienia zaburzeń ze strony układu nerwowego.¹²

Należy zwracać uwagę na objawy wskazujące na podrażnienie lub owrzodzenie przewodu pokarmowego. Po ich zaobserwowaniu powinno się od razu podać sukralfat (0,5-1 g doustnie trzy razy dziennie) w połączeniu z mizoprostolem (2-5 µg/kg m.c. doustnie co 8-12 godzin) i famotydyną (0,1-0,2 mg/kg m.c. doustnie, podskórnie, domięśniowo lub dożylnie dwa razy dziennie) albo omeprazolem (0,5-1 mg/kg m.c. doustnie raz dziennie).² Leki te należy podawać przez minimum 7-14 dni ze względu na długi okres półtrwania naproksenu u psów. Jeżeli pies wymiotuje, trzeba podać odpowiednie leki przeciwwymiotne,¹² a gdy dojdzie do powstania owrzodzeń błony śluzowej żołądka, konieczne może być podanie koloidów bądź nawet przetoczenie krwi.⁴

W przypadku dawek, które mogą powodować działania niepożądane dotyczące nerek, warto wykonać badanie morfologiczne krwi i biochemiczne surowicy oraz badanie ogólne moczu z uwzględnieniem ciężaru właściwego, zanim rozpocznie się podawanie płynów. Po 24, 48 i 72 godzinach należy powtórzyć profil nerkowy (stężenie mocznika, kreatyniny i elektrolitów). Wskazane może być też powtórzenie badania krwi i moczu. Jeśli chodzi o płynoterapię, APCC zaleca podawanie płynów w ilości podwójnego zapotrzebowania bytowego przez minimum 72 godziny. Jeśli wyniki profilu nerkowego w ciągu 72 godzin są prawidłowe, przez kolejne 24 godziny można stopniowo obniżać ilość podawanych płynów.

U ludzi po podawaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych⁴ oraz u psów po podawaniu naproksenu⁶ obserwowano podwyższoną aktywność enzymów wątrobowych. Zaleca się monitorowanie tych wartości, a przy ich znaczącym podwyższeniu wskazane są leki osłaniające wątrobę, na przykład S-adenozylometionina (SAMe) (20 mg/kg m.c. doustnie raz dziennie).

Rokowanie

Podrażnienie lub owrzodzenie przewodu pokarmowego przy odpowiednim leczeniu zazwyczaj ustępuje. U pacjentów, u których doszło do owrzodzeń, istnieje ryzyko perforacji i śmierci na skutek wykrwawienia bądź posocznicy. Działania niepożądane dotyczące nerek, jeśli wykryje się je odpowiednio wcześnie i podda intensywnemu leczeniu, są odwracalne.¹² Najbardziej zagrożeni są pacjenci z chorobami przewodu pokarmowego albo nerek oraz przyjmujący leki, które wchodzą w interakcje z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi.

Veterinary Medicine • Vol 108, No 9, September 2013, p. 420

Camille DeClementi, VMD, DABT, DABVT

ASPCA Animal Poison Control Center, 1717 S. Philo Road, Suite 36, Urbana, IL 61802