Poniższy artykuł pozwala szybko zapoznać się z zasadami oznaczania grup krwi i wykonywania prób krzyżowych, które minimalizują ryzyko wystąpienia reakcji niepożądanych po przetoczeniu krwi. Opisuje również nowe antygeny związane z grupami krwi – Dal u psów i Mik u kotów, a także przedstawia nowy, rozszerzony zestaw do oznaczania grup krwi u psów.

Grupy krwi stanowią przejaw metody klasyfikacji dziedzicznych, swoistych dla gatunku antygenów, obecnych na powierzchni erytrocytów. U psów wyróżnia się siedem grup krwi, u kotów natomiast rozpoznano cztery. Antygeny powierzchniowe mogą też występować na innych komórkach, takich jak leukocyty, płytki krwi i komórki obecne w innych tkankach. Aloprzeciwciała (lub inaczej izoprzeciwciała) to przeciwciała znajdujące się w surowicy, oddziałujące przeciwko antygenom pochodzącym od innego zwierzęcia tego samego gatunku. Przeciwciała te mogą zostać pozyskane drogą naturalną (np. spożycie siary) lub indukowane wskutek wcześniejszego kontaktu z antygenem (np. transfuzja), a ich obecność można wykryć poprzez wykonanie próby krzyżowej.

Przetoczenie produktów krwiopochodnych może doprowadzić u pacjentów weterynaryjnych do szeregu niekorzystnych efektów. Niektóre z nich są bardzo powszechne i niekiedy nieuniknione (np. gorączka), podczas gdy inne, takie jak ostre i opóźnione reakcje poprzetoczeniowe o podłożu immunologicznym, które są bezpośrednio związane z podaniem nieprawidłowej grupy krwi i niewłaściwie przeprowadzoną próbą krzyżową, można zminimalizować.

W poniższym artykule autorka przedstawia ogólny opis grup krwi u psów i kotów oraz omawia prawidłową technikę wykonywania próby krzyżowej. Podpowiada także lekarzom weterynarii, jakie decyzje powinni podejmować, aby uniknąć reakcji poprzetoczeniowych, oraz opisuje objawy kliniczne, jakie mogą towarzyszyć tym reakcjom.

Przeciwciała i grupy krwi u psów

Grupy krwi psów określa się na podstawie systemu klasyfikacji antygenów erytrocytarnych psów (ang. dog erythrocyte antigen, DEA).

DEA 1.1, 1.2 i 1.3

Grupa DEA 1 była w przeszłości określana jako A. Zawiera cztery allele: ujemny, 1.1, 1.2 oraz 1.3. Antygen DEA 1.1 dziedziczy się jako cecha autosomalna dominująca nad DEA 1.2, natomiast fenotyp ujemny jest cechą recesywną w stosunku do obydwu powyższych. Antygeny DEA 1.1 i 1.2 są najistotniejsze spośród wszystkich antygenów i łącznie występują u około 60% psów.¹ Pewne zamieszanie wokół tych antygenów wynika z faktu, że obydwie te grupy krwi uznaje się za grupę A-dodatnią, niemniej jednak psy z grupą krwi DEA 1.2 – stanowiące od 7% do 29% wszystkich psów – wytwarzają silne przeciwciała anty-DEA 1.1 po przetoczeniu krwi DEA 1.1.

Pomimo że uważa się, iż u psów nie występują naturalnie powstające przeciwciała przeciwko tym antygenom, pierwsze przetoczenie krwi DEA 1.1-dodatniej może się wiązać ze skróceniem czasu przeżywania erytrocytów we krwi krążącej, a kolejnym przetoczeniom będą towarzyszyły ostre reakcje hemolityczne. Przetoczenie krwi grupy DEA 1.2 uwrażliwionemu osobnikowi ujemnemu prowadzi do sukcesywnie rosnącej utraty komórek na przestrzeni kilku tygodni, przy czym około połowy przetoczonych komórek zostaje zniszczonych w ciągu 10 dni od transfuzji.² Antygen DEA 1.3 oznaczono wyłącznie u psów pochodzących z Australii, głównie owczarków niemieckich.³

DEA 4

Antygen DEA 4 stwierdza się nawet u 98% psów, a psy mające wyłącznie ten antygen są uważane za idealnych dawców. Spośród dobermanów tylko około 75% jest DEA 4-dodatnich. Nie zaobserwowano naturalnie powstających przeciwciał anty-DEA 4, hemolityczne reakcje poprzetoczeniowe mogą się jednak rozwijać u osobników, które nie mają tego antygenu, ale zostały uwrażliwione poprzez wcześniejsze przetoczenia krwi zawierającej antygen DEA 4.⁴

DEA 3 i 5

Antygeny DEA 3 i 5 podlegają ekspresji u mniejszego odsetka psów. DEA 3 może występować u 23% chartów, natomiast 30% psów tej rasy jest DEA 5-dodatnich. W USA naturalnie powstające przeciwciała stwierdza się u 20% psów, które nie mają antygenu DEA 3, i 10% psów niemających antygenu DEA 5.²

DEA 7

Antygen DEA 7 występuje u 8-45% psów w USA. Odnotowano zjawisko naturalnego powstawania przeciwciał anty-DEA 7 u psów pozbawionych tego antygenu, natomiast wskutek opóźnionej reakcji poprzetoczeniowej dochodzi do skrócenia czasu przeżycia przetoczonych komórek, ale nie dochodzi do hemolizy.^5,6 Pomimo kontrowersji narastających wokół znaczenia tego antygenu, warto unikać przedwczesnej utraty przetoczonych komórek poprzez wykonywanie transfuzji z użyciem krwi od dawców pozbawionych tego antygenu.

Antygen Dal

W 2007 r. rozpoznano nowy antygen krwi, który występuje u 93% psów zamieszkujących USA.⁷ Przyjęto dla niego tymczasową nazwę Dal, ponieważ pies opisany w pierwszej publikacji na ten temat był dalmatyńczykiem. Wspomniany pies miał grupy krwi DEA 1.1, 3, 4 i 5 i był DEA 7-ujemny, ale uwrażliwił się na ten antygen po wielokrotnych przetoczeniach krwi oznakowanej jako DEA 1.1- i 4-dodatnia, wykonanych w ramach leczenia przewlekłej niewydolności nerek. Z uwagi na konieczność przeprowadzenia kolejnych transfuzji niezbędne było wykonanie testów zgodności dawców. Podstawowe próby krzyżowe przeprowadzone pomiędzy krwią wspomnianego psa i krwią 55 psów (niebędących dalmatyńczykami), która powinna być zgodna, ponieważ zawierała antygeny DEA 1.1, 1.2, 4, 5 i 7, wykazały brak zgodności. Natomiast główne próby krzyżowe pomiędzy opisywanym psem a krwią niespokrewnionych dalmatyńczyków wykazały zgodność tylko w 20 z 25 prób (80%). Przetoczenie krwi niezgodnej pod względem tego antygenu prowadzi do ostrych lub opóźnionych reakcji poprzetoczeniowych. W przypadkach gdy uwrażliwiony dalmatyńczyk potrzebuje przetoczenia krwi, wydaje się, że najłatwiej będzie znaleźć zgodnego dawcę krwi spośród psów tej właśnie rasy.

Inne antygeny

Mamy niewiele informacji na temat antygenów DA 6 i 8, jak również jedenastu innych antygenów, które prawdopodobnie istnieją, lecz nie ma surowic pozwalających na ich oznaczenie. Bez surowic do typowania antygenów nie można określić ich zależności względem antygenu Dal.