Przeciwciała i grupy krwi u kotów
U kotów obowiązuje system znakowania grup krwi AB, w którym rutynowo rozpoznaje się grupy krwi A, B i AB.
Najczęściej występującą grupą krwi kotów jest grupa A, obecna u ponad 95% kotów domowych krótko- i długowłosych w USA. Jak dotąd wszystkie koty ras syjamskiej, burmańskiej, tonkijskiej, rosyjskiej niebieskiej, amerykańskiej krótkowłosej i orientalnej krótkowłosej oznakowano jako koty z grupą krwi A.8-10 Grupa krwi B występuje u maksymalnie 10% kotów rasy maine coon i norweskiej leśnej, do 20% kotów abisyńskich, birmańskich, perskich, somalijskich, sfinksów i szkockich zwisłouchych oraz do 45% kotów rasy egzotycznej, brytyjskiej krótkowłosej, cornish rex i devon rex. Grupa krwi AB została oznaczona u kotów domowych krótkowłosych oraz u kotów należących do ras z grupą krwi B.11
Dziedziczenie grup krwi w tym systemie oznaczania odbywa się według prostych zasad genetyki mendlowskiej, czyli gen A jest dominujący (A) względem genu AB (ab), który z kolei dominuje nad genem B (b). Koty z grupą krwi A mogą mieć zatem jeden z trzech genotypów: A–A, A–ab lub A–b. Koty z grupą krwi AB mają genotyp ab–ab lub ab–b, natomiast koty z grupą krwi B mogą mieć tylko genotyp b–b. Dlatego potomstwo pary kotów z grupą krwi A może mieć zarówno grupę krwi A, AB, jak i B, zależnie od genotypu rodziców.
U kotów, w przeciwieństwie do psów, występują naturalnie powstające przeciwciała o dość znacznym mianie. Wszystkie kocięta z grupą krwi B wykształcają przeciwciała w ciągu kilku tygodni od narodzin, a w wieku 3 miesięcy miano tych przeciwciał jest już bardzo duże.12 W rezultacie w siarze kotek z grupą krwi B znajdują się silne przeciwciała anty-A, nawet przy braku wcześniejszego kontaktu z tym antygenem w czasie ciąży lub w wyniku transfuzji. Również kocięta z grupą krwi A wytwarzają przeciwciała, ale są one znacznie słabsze. Ponieważ przeciwciała mogą zostać przekazane kocięciu z siarą w ciągu 16 godzin od porodu, zdarza się, że kocięta, które urodziły się zdrowe, zaczynają słabnąć wskutek rozwijającej się niedokrwistości hemolitycznej. Ta niedokrwistość hemolityczna występuje głównie u kociąt z grupą krwi A lub AB pochodzących od kotki z grupą krwi B i kocura z grupą krwi A.13
Koty z grupą krwi AB są uważane za uniwersalnych biorców, ponieważ nie wytwarzają ani przeciwciał anty-A, ani anty-B. Należy jednak przetaczać im krew od dawców z grupą krwi A, aby uniknąć niezamierzonego przetoczenia silnych przeciwciał anty-A, obecnych we krwi kotów z grupą krwi B, co uważa się za niezbyt istotne działanie uboczne. Ryzyko wywołania potencjalnie śmiertelnej reakcji poprzetoczeniowej u kotów-biorców z grupą krwi B może wynosić, z uwagi na wpływ rasy i uwarunkowań geograficznych, nawet 20%, jeśli nie wykona się próby krzyżowej.
Antygen Mik
W 2007 r. rozpoznano nowy antygen – Mik, który występuje u wielu kotów rasy domowej krótkowłosej.14 U kotów, które są pozbawione tego antygenu (około 6% spośród przebadanych osobników), istnieje ryzyko wystąpienia ostrej reakcji hemolitycznej po przetoczeniu krwi grupy AB. Ponieważ nie ma możliwości oznaczania obecności antygenu Mik w kociej krwi, a przeciwciała przeciwko niemu występują naturalnie, kluczowe znaczenie ma wykonanie próby krzyżowej przed przetoczeniem krwi, nawet jeśli jest tej samej grupy.
Oznaczanie grup krwi i próba krzyżowa
Do oznaczenia grup krwi i wykonania próby krzyżowej potrzebna jest krew świeżo pobrana do probówki z EDTA, zarówno od dawcy, jak i od biorcy, oraz probówka na surowicę. Jeśli krew dawcy została wcześniej oznakowana antygenowo, wystarczy pobrać wyłącznie krew od biorcy do probówki z EDTA. Alternatywnie można wykorzystać krew od dawcy znajdującą się w wężykach dołączonych do pojemnika (tzw. „świńskie ogonki”) (ryc. 1), o ile nie naruszy się jałowości krwi znajdującej się w pojemniku. Próbki krwi powinny być wolne od hemolizy i lipemii.
Dostępne są komercyjne zestawy do oznaczania grup krwi u psów i kotów, które można wykorzystać do weryfikowania potencjalnych dawców i dobierania zgodnych osobników do prób krzyżowych i przetoczeń na podstawie oznaczenia grupy krwi biorcy. Przykładami takich zestawów są karty do oznaczania grup krwi (DMS Laboratories) i kartridże immunochromatograficzne (Alvedia). Zestawy te pozwalają wyłącznie na oznakowanie grupy DEA 1.1 u psów oraz A, B i AB u kotów. Zarówno karty, jak i kartridże są stosunkowo prostymi narzędziami do oznaczania. Wykonanie badania trwa tylko kilka minut. Zestawy zawierają rozwiązania do samokontroli, aby wykluczyć potencjalne zakłócenia w odczycie wynikające z autoaglutynacji. W pewnym badaniu, w którym za główne kryterium oceny przyjęto aglutynację na 2+ na karcie, uzyskano trzy wyniki fałszywie ujemne i pięć fałszywie dodatnich na 88 przebadanych psów.15 Objaw ten potwierdzono w innych badaniach.16 W tym samym badaniu przy oznaczaniu kartridżem nie uzyskano wyników fałszywie ujemnych, uzyskano natomiast sześć wyników fałszywie dodatnich. Kolumnowy test dyfuzji żelowej (DiaMed) stosowany w tym badaniu nie jest już dostępny na rynku weterynaryjnym.
Błędne wyniki uzyskuje się często wskutek niestosowania się do poleceń w instrukcji. Wyniki fałszywie dodatnie w zestawach z kartami wynikają z autoaglutynacji lub skażenia próbki krwią znajdującą się na słomkach do mieszania. Wyniki fałszywie ujemne uzyskuje się u zwierząt z bardzo silną niedokrwistością (Ht < 10%) i wskutek efektu prozonowego (nadmiar przeciwciał w stosunku do ilości antygenu).17
W przeprowadzonym niedawno badaniu zasugerowano możliwość zastosowania w przyszłości bardziej dokładnych zestawów do oznaczania grup krwi, które będą wykrywać antygeny DEA 1.1, 3, 4, 7 i Dal.18 Nie ustalono właściwego rozcieńczenia dla odczynnika do oznaczania antygenu DEA 1.2, a odczynnika dla DEA 5 nie uwzględniono w zestawie. We wspomnianym badaniu 10 psom przetoczono zgodną krew grupy DEA 1.1, ale przed i po przetoczeniu przeprowadzono próbę krzyżową. W sześciu próbach krzyżowych u czterech psów na podstawie wyników istniało podejrzenie wytworzenia przeciwciał, a w czterech próbach krzyżowych wykonanych u dwóch psów po 21-23 dniach wykazano brak zgodności z reakcją o sile od 3+ do 4+. U trzeciego psa stwierdzono brak zgodności na 1+ po 13 dniach, ale w próbie wykonanej w dniu 50. nie wykazano niezgodności. Na podstawie wyników pięciu prób krzyżowych u czterech psów nie spodziewano się wytworzenia przeciwciał po przetoczeniu, uzyskano jednak wyniki świadczące o głównym braku zgodności o sile od 1+ do 3+ po 2-4 tygodniach. Wyniki te wskazują na uwrażliwienie biorców na antygeny, które nie były wykrywane w zestawie (np. DEA 5, 6, 8).
Pomimo że przedstawione metody oznaczania grup krwi są stosunkowo proste, należy zawsze dokładnie przestudiować instrukcję, aby poznać przyczyny potencjalnych błędów w badaniu i skrupulatnie przestrzegać techniki jego wykonania. W przypadkach wymagających dodatkowego potwierdzenia, na przykład przy wyborze stałych dawców krwi lub weryfikacji wątpliwych wyników, a także zamiast oznaczeń przeprowadzanych samodzielnie przed planowymi zabiegami chirurgicznymi, warto skorzystać z zewnętrznego laboratorium. Wprowadzenie rozszerzonego zestawu testowego być może poszerzy listę ośrodków świadczących takie usługi w przyszłości.
Duża próba krzyżowa wykrywa naturalnie występujące lub indukowane przeciwciała przeciwko erytrocytom dawcy, znajdujące się we krwi biorcy. Badanie to powinno się przeprowadzić zawsze, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że pacjent wytwarza istotne przeciwciała naturalne (koty), lub wówczas, gdy nie wiadomo, czy pacjent otrzymał wcześniej transfuzje lub jeśli wykonano przetoczenie co najmniej 2-4 dni wcześniej, nawet jeśli krew pochodziła od tego samego dawcy.1,8,19,20 Komercyjne zestawy do wykonywania próby krzyżowej można zakupić od DMS Laboratories.
Mała próba krzyżowa służy ocenie występowania przeciwciał w osoczu lub surowicy dawcy, skierowanych przeciwko erytrocytom biorcy. Choć uważa się ją za mniej istotną, brak zgodności w tej próbie może powodować niewielkie działania niepożądane po przetoczeniu. Stałych dawców krwi można wybierać na podstawie komercyjnych zestawów do oznaczania grup krwi i po ocenie obecności przeciwciał, aby w ten sposób zminimalizować szanse na wystąpienie niewielkich reakcji ubocznych. Zestawy do oznaczania grup krwi i wykonywania próby krzyżowej zawierają zazwyczaj odczynniki kontrolne, umożliwiające wykluczenie reakcji fałszywie dodatnich wynikających z autoaglutynacji lub wykazanie braku tego zjawiska.
Próba krzyżowa wykonywana na szkiełku (test aglutynacji szkiełkowej) to badanie, które powinno się wykorzystywać wyłącznie w sytuacjach nagłych. Wykonywana w takich warunkach duża próba krzyżowa polega na zmieszaniu na czystym szkiełku podstawowym dwóch kropli osocza biorcy z kroplą krwi dawcy w temperaturze pokojowej i obserwowaniu, czy w ciągu minuty pojawią się cechy aglutynacji, przy jednoczesnym poruszaniu szkiełkiem. Małą próbę krzyżową można przeprowadzić w identyczny sposób, ale wykorzystując dwie krople osocza dawcy i kroplę krwi biorcy. Z tą metodą wiąże się jednak możliwość popełnienia dwóch groźnych błędów. Po pierwsze można nie rozpoznać potencjalnie śmiertelnych reakcji hemolitycznych, ponieważ przy tym teście trudno zauważyć hemolizę. Po drugie przy tej metodzie może wystąpić efekt prozonowy, czyli brak aglutynacji przy nadmiarze przeciwciał w stosunku do zbyt małej ilości antygenu.
