Jednoczesny wysiłek fizyczny psa i jego właściciela jest czynnością wzmacniającą więź między człowiekiem i zwierzęciem, a zwiększenie aktywności fizycznej może przyspieszyć odchudzanie. Przykładami ćwiczeń fizycznych, które są korzystne u zwierząt z nadwagą lub otyłością, mogą być wolne spacery, łapanie piłki, bieganie za frisbee, pływanie lub ćwiczenia na bieżni w basenie, a także socjalizacja w parku dla psów. Aby jednak osiągnąć maksymalny efekt odchudzający, konieczne może być wykonywanie specjalnych ćwiczeń fizycznych pod nadzorem certyfikowanego rehabilitanta psów, po uprzedniej konsultacji weterynaryjnej.
U psów otyłych bardzo ważne jest stosunkowo wolne wprowadzenie ćwiczeń fizycznych i stopniowe zwiększanie ich trwania oraz intensywności. U niektórych psów wysiłek fizyczny może nie być możliwy ze względu na zaburzenia ortopedyczne lub sercowo-naczyniowe albo z powodu niezdolności właściciela do aktywności fizycznej razem ze swoim psem.
Problem jednoczesnej otyłości u zwierząt i ich właścicieli stanowi wyjątkową możliwość zwiększania skuteczności odchudzania oraz poprawy aktywności fizycznej w obu grupach. W obecnie prowadzonym prospektywnym badaniu pod nazwą Owners and Pets Exercising Together (OPET) (właściciele i zwierzęta razem aktywni fizycznie) wykorzystano więzi między człowiekiem i zwierzęciem do zwiększenia aktywności fizycznej zarówno właścicieli, jak i ich zwierząt (zobacz tekst zatytułowany „Badanie ‘Owners and Pets Exercising Together’” na stronie 15).17
Interwencje farmakologiczne
W leczeniu otyłości u ludzi istnieje możliwość zastosowania trzech różnych rodzajów postępowania farmakologicznego: leków, które zmniejszają wchłanianie tłuszczu z jelita, leków, które zmniejszają apetyt, oraz leków, które pobudzają metabolizm. Spośród tych trzech typów preparatów jedynie orlistat (Xenical – Genentech) jest zarejestrowany do stosowania u ludzi w USA. Sybutramina (Meridia – Abbott Laboratories, Reductil – Abbott Laboratories) została wycofana z rynku w USA przez Food and Drug Administration (FDA) w październiku 2010 roku. Orlistat jest pochodną lipostatyny, która hamuje lipazy w przewodzie pokarmowym. W przeciwieństwie do orlistatu, sybutramina jest inhibitorem zwrotnego wychwytu noradrenaliny i serotoniny, który nasila uczucie sytości i zwiększa termogenezę.
Badanie „Owners and Pets Exercising Together”
Celem badania „Owners and Pets Exercising Together” („Właściciele i zwierzęta razem aktywni fizycznie”) jest ocena związku między masą ciała zwierzęcia a masą ciała jego właściciela, określenie zakresu, w jakim rutynowe zalecenia dokonywane przez lekarzy weterynarii, dotyczące psów, wpływają na aktywność fizyczną psów i ich właścicieli, oraz określenie stopnia, w jakim przywiązanie do psa wpływa na działania zwiększające wsparcie społeczne oraz promocję zdrowia, takie jak aktywność fizyczna.
Przebieg badania
Do udziału w badaniu OPET zapraszani są właściciele zwierząt trafiających do weterynaryjnego szpitala klinicznego. Po włączeniu do badania zwierzęta przechodzą badanie wstępne, które obejmuje badanie kliniczne z oceną Indeksu Kondycji Ciała (IKC) w skali 9-punktowej oraz testy laboratoryjne oceniające wybrane markery metaboliczne choroby.1
W fazie 1. badania właściciele zwierząt w obu grupach otrzymują rejestrator aktywności fizycznej oraz krokomierz, a także wykonywane są u nich badania obejmujące wzrost, masę ciała oraz wyniki testów laboratoryjnych wybranych markerów chorobowych (markery z lipidogramu i glikemii).
W fazie 2. badania uczestnicy są losowo przydzielani do jednej z dwóch grup doświadczalnych – standardowej opieki nad zwierzęciem oraz grupy o zwiększonej aktywności fizycznej. Tylko właściciele z grupy o zwiększonej aktywności fizycznej otrzymują od lekarzy weterynarii specjalne zalecenia dotyczące sposobu zwiększenia poziomu aktywności swych zwierząt. Wszyscy właściciele są proszeni o powrót ze swymi psami do kliniki na badanie kontrolne po trzech miesiącach.
Wstępne wyniki
Wstępne wyniki badania OPET zostały zaprezentowane na 18th Annual Conference of International Society for Arthrozoology w Kansas City w październiku 2009 roku. Wtedy w badaniu udział brało 40 właścicieli i 40 psów, a kolejnych 24 już zakończyło udział w badaniu.
Średni wiek psów wynosił 7 lat (± 3,9 roku). Średni IKC 28 psów w fazie 1. wynosił 5,98 (± 1,17). U 12 psów, od których uzyskano pełne wyniki z fazy 1. i fazy 2., średni IKC w fazie 1. wynosił 6,58 (± 0,67), a w fazie 2. 6,17 (± 0,94). Spośród 28 właścicieli psów, którzy zostali włączeni do fazy 2., czterech (14%) zrezygnowało z udziału (jeden właściciel poinformował o pogorszeniu zdrowia jego psa, dwóch właścicieli psów nie przestrzegało wymagań badania, a jeden właściciel nie chciał już przyjechać na kolejną wizytę w klinice).17
Te wstępne wyniki badania wskazują, że właściciele psów chętnie zgadzają się na udział w badaniu wymagającym zwiększenia aktywności fizycznej u swoich psów oraz codziennego zbierania pewnych danych zgodnie z zaleceniami lekarza weterynarii. Nie wiadomo, czy aktywność fizyczna zalecana przez lekarza weterynarii spowodowała poprawę IKC u psów w porównaniu z tymi, które nie otrzymały zaleceń dotyczących aktywności fizycznej, ponieważ badanie nie było prowadzone z użyciem grupy ślepej. Konieczne są dalsze badania, aby ustalić, czy dalsze zwiększanie aktywności pozwoli na uzyskanie pożądanej poprawy IKC.
W USA do stosowania u psów zarejestrowany jest tylko jeden lek odchudzający. Dirlotapid (Slentrol – Pfizer Animal Health) jest inhibitorem mikrosomalnego białka transportującego trójglicerydy w jelitach, dzięki czemu uniemożliwia tworzenie się chylomikronów w enterocytach. To działanie powoduje zwiększenie wydzielania peptydu YY. Peptyd YY jest silnym czynnikiem zmniejszającym apetyt, który hamuje ośrodek sytości w podwzgórzu i odpowiada za 90% działania leku. Zmniejszenie wchłaniania tłuszczu w jelicie cienkim, spowodowane zahamowaniem tworzenia się chylomikronów, jest odpowiedzialne tylko za niewielką część działania farmakologicznego leku, dlatego biegunka tłuszczowa wynikająca ze złego wchłaniania tłuszczu jest minimalna.18-23
Stosowanie wszystkich farmakologicznych produktów odchudzających powinno być traktowane jako działanie krótkotrwałe, może mieć istotne skutki uboczne, a u niektórych pacjentów może być przeciwwskazane. Ponadto spadek masy ciała, do jakiego dochodzi na skutek ich zastosowania, będzie w większości przypadków krótkotrwały, o ile jednocześnie nie zmieni się zachowanie właściciela i nie wprowadzi on zdrowszego trybu życia. Na przykład bardzo pomocne może być wyjaśnienie właścicielom, że przekąski są tym samym, co zjadanie przez ludzi między posiłkami różnego rodzaju słodyczy, i gdy podawanie przekąski stało się już trwałym nawykiem, konieczna może okazać się przede wszystkim zmiana roli, jaką przekąska odgrywa w relacji człowiek–zwierzę (np. właściciele powinni rozważyć pogłębianie swej więzi ze zwierzęciem poprzez wspólną aktywność fizyczną, a nie poprzez podawanie przekąsek).
Zachowania związane z pokarmem
Wiele psów zaczyna przybierać na wadze z powodu więzi socjalnej, która rozwija się pomiędzy człowiekiem i zwierzęciem podczas podawania temu ostatniemu pokarmu. Ta więź zaczyna być bardzo istotnym czynnikiem behawioralnym związanym z rozwojem otyłości, o którym nie wolno zapominać. Pokarm jest bardzo ważną częścią współczesnej kultury, dlatego podstawowe znaczenie ma ustalenie, w jaki sposób właściciel traktuje pokarm i karmienie zwierzęcia oraz jakie znaczenie ma przygotowywanie posiłków w rodzinie, ponieważ zwierzę bez wątpienia stało się także członkiem rodziny, a co za tym idzie – kultury życia codziennego.
Aby osiągnąć sukces w zmienianiu zachowań i nawyków związanych z pokarmem i żywieniem, bardzo ważne jest zastąpienie resztek ze stołu lub innych wysokoenergetycznych przekąsek zabawami, przekąskami o niskiej wartości kalorycznej lub czynnościami związanymi z utrzymaniem higieny u zwierzęcia (czesaniem itp.). Żebranie o pokarm jest bardziej problemem behawioralnym niż wynikającym z uczucia głodu i jeżeli tego zjawiska nie uwzględnimy w naszym programie odchudzania, na pewno nie zakończy się on powodzeniem. W niektórych przypadkach bardzo ważnym elementem strategii odchudzania jest konsultacja z behawiorystą zwierzęcym.
Monitorowanie pacjenta
Monitorowanie i korygowanie to podstawa każdego planu odchudzania. Pies powinien być ważony na tej samej wadze co dwa do czterech tygodni. Bezpieczne tempo spadku masy ciała powinno wynosić od 1% do 2% masy ciała na tydzień.24 Członkowie rodziny muszą wiedzieć, jak długo może trwać odchudzanie zwierzęcia, i powinni być zachęcani do skupienia się na samym procesie odchudzania, a nie na końcowej wartości optymalnej masy ciała.24
Podczas każdego badania kontrolnego psa należy spróbować określić sposób przestrzegania programu odchudzania przez właściciela, pytając m.in. o ilość podawanego pokarmu, przekąsek oraz możliwości dostępu zwierzęcia do pokarmu, który nie jest monitorowany. Pies, który zbyt szybko chudnie, może być narażony na ryzyko utraty masy mięśniowej oraz pojawienia się niepożądanych zachowań. Jeżeli z kolei pies traci masę ciała zbyt wolno, nie traci jej lub wręcz nadal przybiera na wadze, wskazane może być dalsze obniżenie liczby kalorii, chociaż zalecane jest raczej zwiększenie aktywności fizycznej, która jest bardziej preferowanym sposobem zmniejszenia stopnia spowolnienia metabolicznego.8
Większość danych sugeruje, że wysiłek fizyczny poprawia skuteczność programów odchudzania.1,2,7,15-17,25 Jeżeli to możliwe, zachęcanie do zwiększenia aktywności fizycznej może zapewnić większą wydajność procesu odchudzania, a po osiągnięciu docelowej masy ciała może pomóc ją utrzymać na dłużej.
Kluczem do skuteczności programu odchudzania jest przestrzeganie jego zasad.8 Właściciele zwierzęcia są odpowiedzialni za podawanie prawidłowej ilości pokarmu i przekąsek, regularne ważenie zwierzęcia, korygowanie ilości podawanego pokarmu, aktywność fizyczną zwierzęcia oraz kontrolowanie dostępu psa do innych źródeł pokarmu. Muszą się poświęcić i przestrzegać zasad programu odchudzania, trwającego niekiedy kilka miesięcy.
Ważnym elementem programu odchudzania jest także wykonanie badań w kierunku potencjalnych chorób. Wiele zwierząt z nadwagą musi bowiem spożywać diety, które mogą nie być opracowywane pod kątem wymagań programu odchudzania. W takich przypadkach zalecane jest skonsultowanie się ze specjalistą żywienia zwierząt, aby upewnić się, że możliwe jest przeprowadzenie odpowiedniego i bezpiecznego programu odchudzania.
Podsumowanie
Nadmierna masa ciała jest obecnie najczęstszym problemem żywieniowym u psów, a częstość występowania problemów zdrowotnych wynikających z otyłości stale rośnie. Tkanka tłuszczowa jest wysoce aktywnym narządem endokrynowym, wytwarzającym adipokiny, które są zaangażowane w zapalenie i reakcję zapalną. Dlatego otyłość może być traktowana jako przewlekła choroba zapalna, a wiele wynikających z niej zaburzeń może być skutkiem tego stanu zapalnego.
Otyłość można wyleczyć, a liczba dostępnych opcji terapeutycznych stale rośnie. Określenie momentu, w którym zwierzę powinno zacząć tracić masę ciała, wymaga jednak wspólnego wysiłku właścicieli i lekarzy weterynarii, aby interwencja była odpowiednio szybka i zapewniała utrzymanie zwierzęcia w jak najlepszym zdrowiu. Bez tej współpracy rola, jaką pełni pokarm i karmienie zwierzęcia w rodzinie, może skutecznie uniemożliwić uzyskanie jakichkolwiek pozytywnych efektów odchudzania. I tylko dzięki tej współpracy można skutecznie ograniczyć nadmierną masę ciała u zwierząt.
