Ryc. 1. Ośmioletni kastrowany samiec buldoga francuskiego z atopowym zapaleniem skóry. Widoczny jest rumień małżowin usznych, skóry części twarzowej, stóp i pachwin. W okolicy pachwinowej widoczne są też pojedyncze krosty.

Ryc. 2. Dodatni wynik testu śródskórnego u psa. Wyniki tego testu pomagają w opracowaniu swoistej immunoterapii.

Ryc. 3. Allerderm Spot-On (Virbac Animal Health) to płyn zawierający ceramidy i kwasy tłuszczowe o potwierdzonym działaniu zwiększającym stężenie lipidów lamelarnych w warstwie rogowej skóry psów z atopią.

Ryc. 4. Dermoscent Essential 6 spot-on (Laboratoire De Dermo-Cosmetique Animale, Castres, Francja) ma udowodnione działanie zmniejszające nasilenie atopowego zapalenia skóry, świądu i przeznaskórkowej utraty wody u psów z atopią.

Ryc. 5. (Od lewej do prawej) Szampon Douxo Seborrhea, Seborrhea Micro-emulsion Spray i Seborrhea Spot-on (Sogeval Laboratories) to linia produktów zawierających fitosfingozynę.

Poprawa czynności bariery naskórkowej u psów to obecnie obszar bardzo intensywnych prac badawczych, a to dlatego, że nowe preparaty do stosowania miejscowego, mające przywrócić prawidłową jej czynność, są nowym, obiecującym narzędziem w leczeniu atopowego zapalenia skóry.

Wyniki intensywnie prowadzonych badań naukowych wpływają na proces ewolucji metod leczenia atopowego zapalenia skóry – przewlekłej choroby skóry psów przebiegającej ze świądem. Psy chorujące na atopowe zapalenie skóry cierpią z powodu całorocznego lub sezonowego świądu, któremu często towarzyszą wtórne zakażenia bakteryjne albo grzybicze. Zmiany skórne (rumień, wyłysienia, krosty, grudki i strupy) są najsilniej wyrażone na skórze okolicy twarzowej, kończyn, w fałdach skórnych, na zgięciach stawów i w miejscach, w których dochodzi do nadmiernego ocierania skóry (ryc. 1).

Klasyczne spojrzenie na atopowe zapalenie skóry tłumaczy patogenezę tego zaburzenia jako wynik defektu genetycznego wpływającego na czynność układu immunologicznego i prowadzącego do nadwrażliwości na popularne alergeny obecne w środowisku życia psów. Według nowszych teorii choroba rozwija się wskutek defektu genetycznego dotyczącego lipidów i białek tworzących barierę naskórkową, powodującego powstawanie luk w tej barierze, umożliwiających przedostawanie się do organizmu alergenów stymulujących reakcję układu immunologicznego.¹ Trwają bardzo rozległe badania nad poznaniem czynności bariery naskórkowej psów, a do oceny jej wydolności wykorzystuje się testy badające utratę wody przez naskórek. Opracowywane są także nowe preparaty mające za zadanie poprawę czynności bariery skórnej, które mogą okazać się przydatnym dodatkiem do klasycznych metod leczenia atopowego zapalenia skóry.

Przeznaskórkowa utrata wody

Dla lepszego zrozumienia istoty badań nad zaburzeniami czynności bariery skórnej konieczne jest krótkie wprowadzenie na temat przeznaskórkowej utraty wody. Za pomocą urządzenia o nazwie ewaporometr mierzy się ilość wody, jaka wyparowuje przez skórę. Ewaporometr ma zamkniętą lub otwartą komorę – aktualnie toczą się spory o to, który z rodzajów urządzenia jest dokładniejszy.² Obliczanie ilości wody traconej przez naskórek odbywa się metodą nieinwazyjną, która stanowi dobry sposób szacunkowego określania stopnia dysfunkcji bariery skórnej u psów i ludzi.

Wszystkie zwierzęta tracą przez skórę niewielką ilość wody wskutek zjawiska określanego mianem parowania niewidzialnego (perspiratio insensibilis).³ U psów z atopią stopień utraty wody jest jednak znacznie większy niż u zdrowych osobników.^4,5 Uważa się, że na skutek większej utraty wody skóra psów z atopią przesusza się, co prowadzi do jej podrażnienia, ale istotniejszy jest fakt, że zwiększona utrata wody świadczy o nieprawidłowej czynności bariery skórnej. Skoro woda wydostaje się przez barierę skórną, to alergeny mogą przez nią wnikać do organizmu.

Bariera naskórkowa

Większość badań nad barierą naskórkową psów można zaklasyfikować do jednej z dwóch kategorii: badań nad określeniem składu chemicznego skóry lub badań z wykorzystaniem mikroskopii elektronowej, opisujących fizyczną konstrukcję skóry. W uproszczeniu skórę psów można opisać jako konstrukcję z cegieł i cementu, przy czym komórki naskórne są cegłami, a lipidy i białka pozakomórkowe – zaprawą.

Warstwa ziarnista skóry wytwarza ciała lamelarne, które zawierają lipidy i enzymy niezbędne do różnicowania i złuszczania komórek naskórka.¹ Ciała lamelarne zostają wyrzucone do przestrzeni zewnątrzkomórkowej, w której tworzą zorganizowane stosy nazywane lamelami, zapobiegające utracie wody i penetracji skóry przez alergeny. Znaczną część lameli tworzą specjalne rodzaje lipidów – ceramidy. U psów z atopowym zapaleniem skóry rozwija się niedobór ceramidów w skórze,^5,6 a lamele tracą uporządkowaną strukturę.¹

Tradycyjne metody leczenia

Leczenie atopowego zapalenia skóry psów wymaga zazwyczaj łącznego zastosowania kilku różnych metod postępowania. Podstawą leczenia pozostają: immunoterapia swoistych antygenów (autoszczepionki przeciwalergiczne) (ryc. 2), cyklosporyna (Atopica – Novartis Animal Health) oraz doustne podawanie glikokortykosteroidów w małych dawkach co drugi dzień. W ramach leczenia wspomagającego stosuje się antybiotyki i leki przeciwgrzybicze mające wyeliminować zakażenie, staranne zwalczanie pcheł, dietę eliminacyjną, leki przeciwhistaminowe, szampony i dodatek kwasów tłuszczowych.⁷

Nowe preparaty do stosowania miejscowego

Opracowano też nowe środki do stosowania miejscowego, których celem ma być poprawa czynności bariery naskórkowej. Teoretycznie miejscowe podawanie lipidów na skórę stymuluje ją do samodzielnego wytwarzania lipidów, co ma prowadzić do naprawy bariery naskórkowej. Ten rodzaj leczenia różni się od doustnego uzupełniania kwasów tłuszczowych, ponieważ po pierwsze środki te nakłada się bezpośrednio na skórę, a po drugie większość z nich zawiera ceramidy, czyli najistotniejszy składnik lipidowy tworzący barierę skórną. Udowodniono, że bariery skórnej nie można zaburzyć, dopóki nie dojdzie do zmniejszenia ilości ceramidów.⁶

Allerderm Spot-On to płyn zawierający ceramidy i kwasy tłuszczowe, który podaje się na skórę, podobnie jak preparaty przeciw pchłom stosowane co miesiąc (ryc. 3). Producent zaleca stosowanie jednej pipety na skórę co tydzień przez pierwsze cztery tygodnie, a następnie jednej na miesiąc jako leczenie podtrzymujące. W małym badaniu oceniającym próbki biopsyjne skóry za pomocą mikroskopu elektronowego wykazano, że po wielokrotnym podaniu tego preparatu psom z atopią w warstwie rogowej skóry znajdowało się więcej lipidów lamelarnych niż przed leczeniem.⁸

Dermoscent Essential 6 spot-on (Laboratoire De Dermo-Cosmetique Animale, Castres, Francja) zawiera niezbędne oleje i kwasy tłuszczowe (ryc. 4). Producent zaleca, aby stosować produkt raz w tygodniu przez 8 tygodni, a następnie raz na dwa tygodnie w ramach leczenia podtrzymującego. Przeprowadzono małe badanie obejmujące siedem psów z atopią, leczonych tym produktem przez osiem tygodni. U tych psów mierzono wskaźnik rozległości i zaawansowania atopowego zapalenia skóry (ang. canine atopic dermatitis extent and severity index – CADESI) przed i po leczeniu.⁹ Wykazano istotną statystycznie poprawę (P = 0,0043) w stopniu nasilenia choroby, ale w badaniu nie uwzględniono grupy kontrolnej.

Firma Sogeval Laboratories wytwarza linię produktów zawierających fitosfingozynę – prekursora ceramidów (ryc. 5). Szampon Douxo Seborrhea (Sogeval Laboratories) można stosować raz lub dwa razy w tygodniu w połączeniu z Douxo Seborrhea Micro-emulsion Spray (Sogeval Laboratories). Douxo Seborrhea Spot-on (Sogeval Laboratories) można natomiast stosować niezależnie od szamponu i emulsji lub łącznie z tymi dwoma produktami; preparat nanosi się na skórę raz w tygodniu przez cztery tygodnie, a następnie dwa razy w miesiącu w ramach leczenia wspomagającego.