„Mamo! Pies zjadł moją pracę!”. Ta wymówka jest równie wiekowa jak sama praca domowa i stanowi pożywkę dla wielu seriali i komedii. Ale co ze zwierzęciem? Czy wymaga leczenia? Czy można oczekiwać, że wystąpią u niego jakieś objawy kliniczne zatrucia? Odpowiedź na te pytania brzmi oczywiście: to zależy. Niezależnie od tego, czy owa praca jest pierwszym zadaniem domowym, jakie wykonał w swoim życiu przedszkolak, czy też jest dziełem profesjonalnego artysty, toksyczność uzależniona jest od rodzaju materiałów, jakie zostały użyte do jej stworzenia.

Materiały plastyczne na podstawie ich składu można podzielić na kilka różnych kategorii (patrz ramka „Przykładowa klasyfikacja materiałów plastycznych”). Ten artykuł omawia ryzyko związane ze stosowaniem różnych substancji wchodzących w skład materiałów plastycznych, nie zaś narzędzi używanych do tworzenia sztuki.

Wywiad

Zebranie wywiadu stanowi ważną część oceny ryzyka i określenia postępowania leczniczego po narażeniu zwierzęcia na kontakt z materiałami plastycznymi. Jeśli jest to konieczne, można przeprowadzić skrócony wywiad i rozpocząć stabilizację stanu zwierzęcia. W trakcie gdy pacjent będzie poddawany badaniu, inny członek zespołu lekarskiego może zadać właścicielowi następujące pytania:

• Na działanie jakiej lub jakich substancji było narażone zwierzę? (Często spożywa ono kilka różnych substancji).
• Jaka była droga narażenia? Czy zwierzę spożyło daną substancję, czy też pokryła ona jego skórę, a może drogi narażenia były liczne?
• Jakie inne substancje znajdowały się w pomieszczeniu, w którym przebywało zwierzę? (Wielu artystów używa rozcieńczalników i środków do czyszczenia farb, które również mogą być toksyczne).
• Jakiego koloru i jakiego rodzaju była dana substancja?
• Czy na opakowaniu znajduje się pieczęć Instytutu Sztuki i Materiałów Dekoracyjnych (ACMI – Art and Creative Materials Institute)?

Przykładem typowego narażenia może być przypadek psa, który zlizał mokrą farbę z płótna (narażenie drogą pokarmową), a w tym czasie stał w kałuży rozlanego rozcieńczalnika (narażenie drogą przezskórną).

Certyfikat ACMI

Instytut Sztuki i Materiałów Dekoracyjnych ACMI jest międzynarodowym stowarzyszeniem zrzeszającym ponad 200 producentów sztuki, rzemiosła i materiałów dekoracyjnych. Utworzono go w roku 1940 w celu wydawania certyfikatów zaświadczających o nietoksyczności materiałów plastycznych przeznaczonych dla dzieci. Instytut zobowiązuje się do „promowania bezpieczeństwa w dziedzinie sztuki oraz materiałów dekoracyjnych poprzez swój program certyfikacji”. Ma on dwie pieczęcie – AP (Approved Product – produkt zatwierdzony) oraz CL (Cautionary Labeling – stosowanie produktu wymaga zapoznania się z dodatkową etykietą informacyjną). Ich przykłady można znaleźć na stronie acmiart.org.

Jeżeli produkt jest oznaczony pieczęcią AP, oznacza to, że został uznany za nietoksyczny zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci oraz że nie zawiera niebezpiecznych substancji w ilościach na tyle dużych, by mogły spowodować ostre lub przewlekłe problemy zdrowotne, o ile stosuje się go zgodnie z zaleceniami zawartymi na opakowaniu. Pieczęć AP zastąpiła uprzednio stosowaną przez ACMI pieczęć „AP non-toxic” oraz oznaczenie „no/HL” (nie wymaga dodatkowej etykiety opisującej ryzyko dla zdrowia), ma jednak to samo znaczenie.¹ Klienci nadal mogą mieć opakowania z wcześniej używanymi etykietami.

Żadne materiały przeznaczone dla dzieci nie mają pieczęci CL, podobnie jak przeważająca większość materiałów plastycznych przeznaczonych dla dorosłych. Certyfikat z pieczęcią CL oznacza, że produkt jest właściwie oznakowany w zakresie znanego ryzyka dla zdrowia i zaopatrzony w odpowiednie informacje dotyczące bezpiecznego stosowania oraz przechowywania. Uważa się, że produkty te nie są niebezpieczne, o ile stosuje się je zgodnie z zasadami przedstawionymi na etykiecie. Niemniej jednak nie powinny być one używane przez dzieci w wieku poniżej sześciu lat lub przez osoby, których niepełnosprawność umysłowa albo fizyczna uniemożliwia przeczytanie i zrozumienie etykiety opisującej zasady bezpiecznego stosowania.¹

Materiały plastyczne muszą mieć etykiety zgodne z przepisami krajowymi i stanowymi, uzyskanie certyfikatu ACMI jest jednak dobrowolne. Zanim danemu produktowi zostanie przyznany certyfikat ACMI potwierdzony stosowną pieczęcią, jest on oceniany przez toksykologa z Uniwersytetu Duke’a (patrz ramka „Ocena materiałów plastycznych”). Produkt poddawany jest szczegółowym badaniom pod kątem potencjalnych ostrych i przewlekłych działań toksycznych. Ocenia się pełen skład produktu, w tym każdy jego kolor oraz każdą zmianę w składzie. W przypadku zmiany składu produktu musi on zostać ponownie poddany badaniom. Aby spełnić wymogi zawarte w ustawie o zasadach oznakowania niebezpiecznych materiałów plastycznych (Labeling of Hazardous Art Materials Act), produkty te podlegają ocenie co pięć lat. Zaleca się zatem badanie każdego produktu przed przyznaniem mu znaku AP, nawet jeżeli artykuł tej samej marki w przeszłości otrzymał już certyfikat.

Różnice międzygatunkowe i zabezpieczenie niebezpiecznych substancji przed dostępem zwierząt

Występowanie różnic międzygatunkowych oznacza, że zwierzęta domowe mogą być bardziej wrażliwe na oddziaływanie konkretnych substancji niż ludzie. Przykładowo, ptaki są bardziej podatne na zatrucia drogą wziewną (na przykład farbą w spreju lub pyłem z suchych barwników). Według nieopublikowanych danych zebranych przez Ośrodek Kontroli Zatruć u Zwierząt (ASPCA) u większości zwierząt dochodzi do jednorazowego ostrego narażenia na działanie substancji szkodliwej.²

Wiele z zaleceń dotyczących bezpieczeństwa w odniesieniu do dzieci sprawdza się również u zwierząt, w tym:

• zapasy wszystkich materiałów przechowuj poza zasięgiem zwierzęcia
• nie podawaj zwierzęciu wody ani pożywienia w obszarach, w których tworzy się sztukę
• umyj ręce, zanim pogłaszczesz zwierzę, i nie używaj żadnych rozpuszczalników, aby oczyścić sierść zwierzęcia z farby
• nie pozostawiaj zwierząt samych w pomieszczeniu, w którym znajdują się otwarte materiały plastyczne lub niedawno ukończone prace.

Potencjalne zatrucia

Poniżej wymieniono przykłady środków szkodliwych i potencjalnych zatruć, do których może dojść po narażeniu zwierzęcia na kontakt z nimi.³