Toksyczność artykułów plastycznych

Gliny rzeźbiarskie i szkliwa ceramiczne

Spożycie gliny rzeźbiarskiej zwykle powoduje jedynie łagodne podrażnienie przewodu pokarmowego, z wyjątkiem sytuacji, gdy zwierzę spożyło bardzo dużą jej ilość. Jeśli zwierzę połknęło dużą ilość tego materiału, traktuje się to jako obecność ciała obcego. Niemniej jednak szkliwa ceramiczne (będące zwykle mieszaniną krzemionki, topnika i barwników) używane do wykończenia lub malowania form z gliny mogą zawierać substancje toksyczne, takie jak metale ciężkie bądź rozpuszczalniki. Do narażenia na działanie szkliw ceramicznych może dojść drogą pokarmową, wziewną albo skórną. Objawy kliniczne mogą być różne i zależą od składu spożytego materiału. Jeżeli skład szkliwa ceramicznego nie jest znany, nie wywołuj u zwierzęcia wymiotów po jego spożyciu. Jeśli szkliwo ceramiczne zawiera ołów lub kadm, powinno być oznakowane: „Nie do spożycia” albo „Tylko do dekoracji”. Niemniej jednak, jeżeli na opakowaniu znajduje się informacja „food safe” (bezpieczny kontakt z żywnością), nie oznacza to, że produkt jest wolny od ołowiu lub kadmu, lecz że gdy zostanie ono nałożone i wypalone w prawidłowy sposób, to zawarte w nim ołów i kadm nie powinny przedostawać się do pożywienia w stężeniach wyższych niż dopuszczalne, ustalone przez Agencję ds. Żywności i Leków (FDA – Food and Drug Administration).

Ołówki nr 2

Ośrodki kontroli zatruć często otrzymują informacje o spożyciu przez zwierzęta ołówków nr 2, zakupionych przez rodziców wraz z innymi materiałami plastycznymi potrzebnymi do szkoły. Są one powszechnie stosowane. Ołówki klasyfikowane są na podstawie twardości (H – hardness), intensywności czerni (B – blackness) oraz grubości. Większość standardowych ołówków służących do pisania zalicza się do grupy HB. Ołówki nie zawierają ołowiu, ale grafit, który po spożyciu może powodować łagodne podrażnienie żołądka. Większym problemem jest obecność ciała obcego w przewodzie pokarmowym lub perforacja jelita ostrym fragmentem. Większość przypadków leczy się, zwiększając zawartość włókna pokarmowego w diecie.

Kleje

Ekspozycja na kleje typu „super glue” (cyjanoakryle) zwykle powoduje jedynie łagodne objawy. Niezależnie od drogi narażenia (pokarmowa, skórna lub przez powierzchnię gałki ocznej) szybko następuje polimeryzacja i nie oczekuje się rozwoju zatrucia ogólnoustrojowego. Jeżeli u pacjenta doszło do sklejenia się powiek lub jamy ustnej, przemyj ten obszar letnią wodą. Na powieki można również użyć gazika zamoczonego w oleju mineralnym bądź maści okulistycznej. Powieki zwykle otwierają się w ciągu 1-4 dni. W rzadkich przypadkach dochodzi do owrzodzeń rogówki. Leczenie owrzodzeń rogówki powinno być objawowe i podtrzymujące. Resztki zastygłego kleju, którego nie dało się rozmiękczyć i który pozostał na skórze lub w jamie ustnej, odpadną w ciągu paru dni i lepiej jest ich nie usuwać. Kleju, który przywarł do sierści, można pozbyć się, goląc dany obszar. Z kolei kleje poliuretanowe albo pęczniejące kleje do drewna, mogące po spożyciu stanowić ciała obce, są rzadko używane przy tworzeniu prac plastycznych.

Rozcieńczalniki

Klej kauczukowy oraz niektóre epoksydy mają często postać rozcieńczalników i zawierają takie składniki jak aceton. Z kolei rozcieńczalniki do farb oraz terpentyny mineralne są destylatami ropy naftowej i służą do rozcieńczania. W niektórych produktach może znajdować się ksylen lub inne węglowodory aromatyczne bądź też mogą być one stosowane do czyszczenia. W większości przypadków narażenia na działanie rozcieńczalnika u zwierzęcia dochodzi do podrażnienia skóry bądź jamy ustnej. Po spożyciu niewielkich ilości tej substancji zwykle obserwuje się jedynie łagodne objawy podrażnienia przewodu pokarmowego, wymioty i biegunkę. Wymioty mogą być przyczyną zachłyśnięcia kwaśną treścią żołądka i rozwoju zachłystowego zapalenia płuc, chociaż są to rzadkie przypadki. Po spożyciu dużych objętości rozcieńczalników może dojść do niezborności, niemiarowości serca, drżeń oraz niewydolności nerek. Tylko nieliczne zwierzęta będą zainteresowane spożyciem dużych ilości rozcieńczalnika. Po narażeniu drogą skórną mogą wystąpić bolesność i zaczerwienienie. U pacjentów z objawami zatrucia ze strony skóry zazwyczaj wystarcza kąpiel z użyciem środka do mycia naczyń w płynie oraz podanie krótko działającego opioidu, takiego jak butorfanol. Jeżeli nie usunie się rozcieńczalnika ze skóry, może dojść do oparzeń chemicznych.

Możliwe jest również narażenie drogą wziewną, szczególnie jeżeli produkt zawiera heptan. Cząsteczki heptanu są bardzo małe, a zatem mogą przechodzić do pęcherzyków płucnych dużo łatwiej niż jakiekolwiek inne rozcieńczalniki. Heptan może utrudniać wymianę gazową w płucach oraz wywołać chemiczne zapalenie płuc. Najczęściej dochodzi do tego po jego inhalacji, zwłaszcza gdy pomieszczenie nie jest dobrze wentylowane. Objawy kliniczne u zwierzęcia po narażeniu na heptan mogą rozwinąć się w ciągu kilku minut lub kilku godzin od momentu kontaktu ze szkodliwą substancją. Zalicza się do nich duszność, zwiększoną częstotliwość oddechów, zwiększoną pracę tłoczni brzusznej podczas oddychania oraz świszczący oddech. W obrazie radiologicznym zazwyczaj wykazuje się zmiany typowe dla niekardiogennego obrzęku płuc. Leczenie polega między innymi na podawaniu glikokortykosteroidów, środków rozszerzających oskrzela oraz tlenoterapii. Jeżeli u pacjenta rozwinie się zachłystowe zapalenie płuc, wówczas konieczne jest podanie antybiotyków. W ciężkich przypadkach może zaistnieć potrzeba zastosowania respiratora. Obecnie produkty zawierające heptan są stopniowo wycofywane z rynku.

Farba zawierająca ołów

Farba ołowiana jest jedną z najbardziej kłopotliwych farb używanych przez artystów. Innymi produktami, które zawierają ten pierwiastek, są między innymi szkliwa ceramiczne oraz pigmenty. Gatunkami najczęściej narażonymi na kontakt z farbą ołowianą są psy, koty oraz papugi.² Objawy kliniczne zatrucia ołowiem i diagnostyka różnicowa uzależnione są od gatunku zwierzęcia (tab. 1).

Dawki toksyczne mogą dotyczyć zatrucia ostrego (np. 600-1000 mg/kg m.c. u psów) lub być dawkami kumulacyjnymi (np. 3-30 mg/kg m.c./dobę u psów). Postać ołowiu ma znaczenie dla jego toksyczności. U psów niska dawka śmiertelna octanu ołowiu (LD_lo) wynosi 300 mg/kg m.c., podczas gdy LD_lo tlenku ołowiu jest równa 1400 mg/kg m.c., a w przypadku zatrucia siarczanem ołowiu LD_lo określana jest na 2000 mg/kg m.c. Poszczególne marki farb zawierają różne postaci soli ołowiu i w różnych stężeniach.⁴ Pod pojęciem LD_lo rozumie się najmniejszą ilość substancji mogącą prowadzić do śmierci.

Tabela 1. Potencjalne objawy kliniczne zatrucia ołowiem i diagnostyka różnicowa5,6

U młodych zwierząt wchłanianie ołowiu zachodzi szybciej niż u zwierząt dorosłych.⁵ Czas pojawienia się objawów uzależniony jest od ilości i rodzaju soli ołowiu spożytej przez zwierzę oraz od tego, czy było to zatrucie ostre czy przewlekłe. W przypadku gdy od spożycia farby ołowianej przez zwierzę minęło niewiele czasu, zaleca się, aby wywołać u niego wymioty. Niewskazane jest natomiast używanie węgla aktywowanego, ponieważ słabo wiąże się on z ołowiem.

U pacjenta można wykonać badanie radiologiczne, aby potwierdzić ewentualną obecność ołowiu w jelitach. Jeśli jednak objętość spożytej substancji nie jest duża, jej zobrazowanie może być trudne. Wlewki doodbytnicze, podobnie jak zwiększona zawartość włókna pokarmowego w diecie, mogą przyspieszyć czas pasażu treści przez jelita. W niektórych przypadkach, kiedy istnieje konieczność usunięcia z przewodu pokarmowego dużych fragmentów ołowianego materiału, przeprowadza się endoskopię lub zabieg chirurgiczny. Siarczan magnezu może pomóc w przekształceniu ołowiu w siarczan ołowiu. Siarczan ołowiu jest nierozpuszczalny i słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. U pacjentów, którzy ulegli zatruciu ołowiem, zaleca się przeprowadzenie badania morfologicznego krwi i badania biochemicznego surowicy, a także oznaczenie podstawowego stężenia ołowiu we krwi.⁵

Tabela 2. Substancje chelatujące ołów – zalety i wady