11/12/2020
Zaburzenia drożności jelit, zwłaszcza spowodowane obecnością ciała obcego, stanowią częstą przyczynę problemów z ich motoryką. Wszelkie niejadalne obiekty mogą zatrzymywać się praktycznie na całej długości jelita cienkiego lub grubego. Wiele z nich jest odnajdywanych w jelicie czczym. Spożycie liniowych ciał obcych prowadzi do częściowej lub całkowitej niedrożności przewodu pokarmowego, ponieważ mają one zdolność do „zbierania” albo „nawlekania” pętli jelit, co może skończyć się perforacją, jeśli źródło problemu nie zostanie usunięte. Wgłobienie jelita u młodych psów i kotów (typowo w wieku poniżej roku) także może spowodować jego niedrożność (ryc. 6).
Ryc. 6. Obraz śródoperacyjny wgłobienia jelita (o nieznanej przyczynie) u 9-miesięcznego psa mieszańca z historią nawracających biegunek, smolistego kału oraz bólu brzucha. Korekcja chirurgiczna umożliwiła całkowite wyleczenie pacjenta.
Pacjenci cierpiący na skutek całkowitej niedrożności jelit często trafiają do lekarza z powodu gwałtownych wymiotów. Natomiast zwierzęta z przewlekłymi zaburzeniami drożności przewodu pokarmowego zwykle wykazują nawracające wymioty, biegunkę, spadek apetytu i(lub) utratę masy ciała. Inne przyczyny osłabienia perystaltyki to dysautonomia (zaburzenie układu autonomicznego), zwężenie pooperacyjne, zapalenie na tle wirusowym, oddziaływanie substancji z grupy opioidów, a w rzadkich przypadkach także idiopatyczne zaburzenie przypominające niedrożność mechaniczną (rozumiane jako odcinkowe rozszerzenie jelita bez dowodów na obecność fizycznej przeszkody w jego świetle).
Szczep parwowirusa psów może doprowadzić do osłabienia perystaltyki (zwężenia czynnościowego) jelita cienkiego w następstwie silnego stanu zapalnego lub martwicy, będących skutkiem zakażenia tym drobnoustrojem. Jak w przypadku większości zakażeń wirusowych, leczenie tej choroby polega przede wszystkim na podtrzymującej terapii objawowej. Postępowanie przy parwowirozie opiera się zatem na wprowadzeniu kontrolowanego odżywiania, nawodnieniu oraz łagodzeniu objawów (na przykład podawanie leków przeciwwymiotnych), aby dać organizmowi szansę na regulację zaburzonej motoryki przewodu pokarmowego i w efekcie osiągnięcie remisji. W przypadku chorób o charakterze naciekowym, takich jak IBD, chłoniak jelitowy czy histoplazmoza przewodu pokarmowego, do ustalenia ostatecznego rozpoznania niezbędne jest pobranie próbki błony śluzowej, co z kolei pozwala dobrać leczenie odpowiednie dla konkretnego przypadku.
Zaburzenia motoryki jelita grubego objawiają się najczęściej pod postacią zaparć lub rozwoju okrężnicy olbrzymiej. Zaparcie definiuje się jako zmniejszenie częstotliwości oddawania kału lub utrudniony przebieg tej czynności, typowo z oddawaniem przesuszonych mas kałowych. Istnieje wiele różnych przyczyn tego stanu, między innymi obecność przeszkody mechanicznej oddziałującej od strony światła jelita bądź od zewnątrz (gruz kostny, włosy, zmiany nowotworowe, złamania miednicy), zaburzenia układu neurologicznego i mięśniowego (dysautonomia, choroba odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa), choroby metaboliczne i endokrynologiczne (hipokaliemia, niedoczynność tarczycy) bądź stosowanie niektórych leków (opioidy, substancje o działaniu antycholinergicznym). Pod pojęciem okrężnicy olbrzymiej rozumie się nadmierne jej rozdęcie, które prawdopodobnie związane jest z zaburzeniami czynności mięśni gładkich na tym odcinku jelit.
Schematy leczenia zaburzeń motoryki jelit zazwyczaj oparte są na próbie wyeliminowania pierwotnej przyczyny danej dolegliwości, zwiększeniu zawartości włókna w diecie, podawaniu środków zmiękczających masy kałowe, zastosowaniu lewatywy lub podjęciu próby manualnego usunięcia zalegającego kału, a także podawaniu leków o działaniu pobudzającym perystaltykę (takich jak cyzapryd, erytromycyna albo mizoprostol). Kiedy na terenie okrężnicy stwierdza się obecność rozrostu, który tylko częściowo blokuje jej światło, jako najbardziej prawdopodobne rozpoznania w diagnostyce różnicowej należy rozważyć gruczolakoraka lub polip zapalny. Obie te zmiany zazwyczaj udaje się usunąć (metodą chirurgiczną lub endoskopową) bez dodatkowych powikłań.
Lekami pierwszego rzutu w leczeniu zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego są środki pobudzające pracę mięśni gładkich jelit. Mowa tu przede wszystkim o takich substancjach czynnych jak metoklopramid, cyzapryd, erytromycyna, ranitydyna i mizoprostol, przy czym każda z nich cechuje się odmiennym mechanizmem działania. Metoklopramid (jako antagonista dopaminy) oraz cyzapryd (agonista receptorów serotoniny 5-HT – hydroksytryptaminy) są lekami z wyboru w przypadkach refluksu żołądkowo-przełykowego i spowolnienia motoryki żołądka, ponieważ przyspieszają jego opróżnianie oraz zwiększają napięcie dolnego zwieracza przełyku, co pozwala zapobiegać zarzucaniu treści. Oddziaływanie metoklopramidu na odcinek przewodu pokarmowego zlokalizowany za odźwiernikiem jest raczej ograniczone, istotny pozostaje jednak jego efekt pobudzenia skurczów żołądka, a zarazem przyspieszenia przechodzenia treści przez odźwiernik. Ponieważ cyzapryd cechuje się zdolnością stymulowania mięśni gładkich przewodu pokarmowego na całej jego długości, stosowanie tego leku może być wskazane w rozmaitych zaburzeniach perystaltyki dotyczących zarówno pracy żołądka, jak i jelit.
Cyzapryd, ranitydyna i erytromycyna to leki, które można z powodzeniem stosować w przypadkach spowolnienia perystaltyki jelita cienkiego. Ranitydyna jest antagonistą receptorów histaminowych typu 2, jednocześnie wykazuje jednak aktywność prokinetyczną, użyteczną zwłaszcza w leczeniu zaburzeń motoryki tego odcinka. Erytromycyna w dawkach niższych niż konieczne do zwalczania zakażeń bakteryjnych ma działanie analogiczne do motyliny oraz właściwości prokinetyczne, dlatego stosuje się ją w celu stymulacji mięśniówki gładkiej jelita cienkiego. Czasami u psów cierpiących na IBD, które pomimo wprowadzenia diety i leczenia lekami immunosupresyjnymi doświadczają przedłużającej się biegunki, obserwuje się korzystną reakcję kliniczną na środki o działaniu prokinetycznym. Może to oznaczać, że choroby o charakterze naciekającym również mogą mieć związek z zahamowaniem perystaltyki. W tego rodzaju przypadkach sugeruje się, by próba terapeutyczna z użyciem opisanych substancji czynnych trwała od czterech do sześciu tygodni.
Przy zaparciach lub spowolnieniu perystaltyki jelita grubego lekiem z wyboru jest cyzapryd. Niestety istnieje niewiele dostępnych substancji czynnych, które mają zdolność oddziaływania na mięśniówkę okrężnicy. Wyniki badań przesiewowych u psów sugerują, że mizoprostol podawany po posiłku może pobudzać motorykę dalszych odcinków przewodu pokarmowego u tych zwierząt.1
dvm360.com • July 2020
Albert E. Jergens, DVM, PhD, DACVIM
Department of Veterinary Clinical Sciences, Iowa State University College of Veterinary Medicine
