Wizyty profilaktyczne są bardzo ważne, ponieważ pomagają zdrowym pacjentom zachować zdrowie. Jesteśmy przyzwyczajeni omawiać stan zębów i wykonywać badania laboratoryjne krwi w celu wykrywania podklinicznych chorób, ale co z mobilnością?

Rzadko zdarza się, by wizyta profilaktyczna umożliwiła wykrycie podklinicznego problemu z poruszaniem się. W ogólnej praktyce weterynaryjnej nie badamy rutynowo pod kątem tych zaburzeń. Ponieważ większość chorób ortopedycznych i neurologicznych zaczyna się od łagodnych objawów, większość klientów zgłasza problem, kiedy jest on już znaczący. W praktyce rehabilitacyjnej autorki artykułu wielu właścicieli, którzy przyprowadzają swojego psa na leczenie poważnie wyniszczającej choroby, zastanawia się nad jej historią i ma poczucie winy, że wcześniej nie dostrzegli problemu. A gdybyśmy mieli lepszy sposób wcześniejszego rozpoznawania zaburzeń mobilności?

Porozmawiajmy o tym, jak można wykryć problemy z poruszaniem się podczas rutynowej wizyty profilaktycznej. Zacznijmy od ustalenia, kiedy należy dokonać oceny mobilności. Omówimy, jak można łatwo ją przeprowadzić w trakcie wizyty profilaktycznej, i ustalimy, co zrobić, gdy stwierdzimy, że mogą występować takie zaburzenia.

Kiedy należy dokonać oceny mobilności?

Każdy nowy pacjent powinien przejść ocenę sprawności ruchowej, niezależnie od wieku. Nawet szczenięta mogą zacząć wykazywać oznaki rozwoju choroby ortopedycznej w bardzo młodym wieku. Im wcześniej wykryjemy te problemy, tym większą mamy szansę zainterweniować i pomóc tym pacjentom. U każdego pacjenta należy dokonać oceny mobilności podczas wizyty profilaktycznej odbywającej się raz lub dwa razy w roku. Leczenie układu mięśniowo-szkieletowego oraz neurologicznego nie różni się od leczenia nerek albo wątroby – znacznie lepiej jest wykryć problem wcześniej, wykonując badanie przesiewowe, zanim rozwiną się objawy kliniczne. Ten problem nie ogranicza się jedynie do psów, ponieważ koty również mogą wykazywać subtelne oznaki dyskomfortu bądź osłabienia, które często są pomijane lub przypisywane innym czynnikom.

Jak wdrożyć ocenę mobilności podczas wizyty profilaktycznej?

Ocena mobilności nie zajmuje tak dużo czasu, jak mogłoby się wydawać. Ocenę zaczyna się od opisu pacjenta i dokładnej historii choroby. Konieczne jest zwrócenie szczególnej uwagi na rasy obciążone większym ryzykiem zaburzeń ortopedycznych. Do najpopularniejszych ras o zwiększonej częstości występowania chorób ortopedycznych, takich jak dysplazja stawów biodrowych i łokciowych, a także urazów więzadła krzyżowego kolana, należą labradory, golden retrievery, owczarki niemieckie oraz rottweilery.

Małe rasy, takie jak chihuahua, szpice miniaturowe i yorkshire terriery, mają większą skłonność do zwichnięć rzepki, a u zwierząt wykastrowanych oraz starszych częściej występują choroby stawów.¹ Psy chondrodystroficzne, takie jak jamniki, mopsy i buldogi francuskie, częściej cierpią na dyskopatię (chorobę krążka międzykręgowego), która niejednokrotnie pozostaje niezauważona, dopóki nie osiągnie znacznego nasilenia. Niektóre rasy są również obarczone większym ryzykiem rozwoju chorób neurodegeneracyjnych. Na przykład owczarki niemieckie, boksery i welsh corgi są bardziej narażone na mielopatię zwyrodnieniową. Natomiast wśród retrieverów bardzo często występuje polineuropatia wieku podeszłego z porażeniem neurogennym krtani.

Zadawanie odpowiednich pytań we właściwy sposób może dostarczyć wiele informacji, nawet gdy właściciel jest całkowicie nieświadomy, że jego zwierzę ma problemy z poruszaniem się. Możemy zadać kilka konkretnych pytań, które pobudzą rozmowę i wygenerują więcej wskazówek, że występuje problem z mobilnością. Można włączyć ten element do wizyty profilaktycznej. Jeszcze lepiej, jeżeli klienci przed wizytą wypełniają ankietę. Innym rozwiązaniem jest wyznaczenie asystenta lub technika, który przejrzy wraz z klientem ankietę i zaznaczy wszelkie odpowiedzi budzące obawy. Poniżej znajdują się przykładowe pytania, które mogą być przydatne w wykrywaniu subtelnych oznak problemów z poruszaniem się. Jeśli klient odpowie „tak” na którekolwiek z poniższych pytań, poproś o podanie szczegółów, kiedy zdarzają się takie sytuacje, co wtedy obserwuje, czy jest coraz lepiej lub coraz gorzej i od jak dawna się to zdarza.

Kulawizna/osłabienie/niezborność

• Czy widziałeś, że twoje zwierzę utyka lub odciąża którąś kończynę?
• Czy zwierzę porusza się niezdarnie lub jakby miało zaburzenia równowagi?
• Czy zwierzę wydaje się niezdarne, potyka się lub powłóczy kończynami?
• Czy słyszysz, jak pazury nadmiernie trą o podłoże podczas chodzenia?
• Czy twoje zwierzę ślizga się lub unika twardego podłoża?

Spowolnienie

• Czy twoje zwierzę wykazuje większy wysiłek podczas wstawania z pozycji leżącej lub siedzącej?
• Czy występuje sztywność lub próba odciążenia kończyny, która pojawia się tylko wtedy, gdy zwierzę wstaje po raz pierwszy?
• Czy twoje zwierzę nie jest w stanie robić rzeczy, które kiedyś potrafiło, lub ma problemy z określonymi czynnościami (na przykład chodzenie po schodach, wskakiwanie na meble, zabawa)?

Zachowanie

• Czy powiedziałbyś, że twoje zwierzę jest mniej aktywne lub śpi więcej niż pół roku temu?
• Czy zwierzę w mniejszym stopniu wchodzi w interakcje z rodziną lub innymi zwierzętami?
• Czy zwierzę staje się nieprzyjazne w stosunku do dzieci lub innych zwierząt?

Koty

• Czy twój kot, wchodząc po schodach, idzie po przekątnej?
• Czy waha się podczas skakania?
• Czy nadmiernie się pielęgnuje?
• Czy unika kuwety?

Następnie dochodzą obserwacje lekarza weterynarii. Nawet bez niepokojących kwestii związanych z opisem pacjenta lub historią choroby można wykryć subtelne oznaki problemów z poruszaniem się. Podczas słuchania klienta należy uważnie przyjrzeć się pacjentowi. Jest kilka rzeczy, na które można zwrócić uwagę w ciągu minuty lub w jeszcze krótszym czasie:

Ryc. 1. Zrównoważona pozycja stojąca. Należy zwrócić uwagę na kończyny stanowiące „cztery filary”, równowagę i symetrię (widoczne jest lekkie uniesienie lewej kończyny miednicznej, ponieważ pies za chwilę się poruszy).

Ciało i mięśnie/pazury

• Czy pacjent ma nadwagę lub niedowagę? Kondycję ciała ocenia się w skali BCS (z ang. body condition score). Wynik od 6 do 9 (skala BCS ma zakres od 1 do 9) uważa się za nadwagę.² Oznacza to, że pacjent jest w grupie zwiększonego ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawów.
• Czy zwierzę jest dobrze czy słabo umięśnione?
• Czy zwierzę ma dobre czy słabe napięcie mięśniowe i zarys mięśni?
• Czy zwierzę ma starte pazury kończyn piersiowych (problem związany z szyją lub kończynami piersiowymi) albo miednicznych (problem związany z odcinkiem piersiowo-lędźwiowym/lędźwiowo-krzyżowym bądź problem z kończynami miednicznymi)?