lek. wet. Adriana Czerwik

dr n. wet. Marcin Wrzosek DECVN

Choroby wywołujące drgawki to obecnie najczęstsze zaburzenia neurologiczne psów. Elektroencefalografia (EEG) jest użytecznym i nieinwazyjnym badaniem w diagnostyce zaburzeń funkcjonalnych ośrodkowego układu nerwowego i ma szczególne znaczenie jako narzędzie diagnostyczne padaczki zarówno u psów, jak i u ludzi (1). EEG służy do różnicowania drgawek podłoża neurologicznego z zaburzeniami behawioralnymi. Może pomóc sklasyfikować typ padaczki oraz zlokalizować ognisko napadu. Dzięki elektroencefalografii można określić procent wyładowań padaczkowych. W medycynie weterynaryjnej brak jest standaryzacji – terminologia oraz metodyka badania zaczerpnięte są z medycyny człowieka, w której badanie to wykonuje się rutynowo.

Wstęp

Padaczka to powszechna choroba neurologiczna. Jest ona definiowana jako nawracające napady padaczkowe w wyniku stale zmieniającej się pobudliwości i obniżonego progu drgawkowego w mózgu. Przyczyny zmian pobudliwości w mózgu są wielorakie. W przypadku padaczki idiopatycznej są one funkcjonalnymi zaburzeniami mózgu, a w przypadku padaczki objawowej – wynikiem zaburzeń strukturalnych, włączając w to niektóre metaboliczne choroby mózgu (3). Napady padaczkowe dotyczą 0,5-5,7% psów (2). Napad padaczkowy jest klinicznym przejawem sporadycznie występującej nadmiernej elektrycznej aktywności mózgu. Może mieć różne nasilenie – od niewielkiej utraty świadomości i subtelnych objawów motorycznych do uogólnionych drgawek ze skurczami toniczno-klonicznymi i pełną utratą świadomości. Bardzo często napadom towarzyszy autonomiczna aktywność charakteryzująca się ślinotokiem, rozszerzeniem źrenic i oddaniem kału oraz moczu. Napady występują w połączeniu z aktywnością napadową mózgu, która może zostać zarejestrowana za pomocą elektroencefalografii (EEG).

W medycynie weterynaryjnej diagnostyka, rokowanie oraz możliwości leczenia padaczki oparte są o badanie kliniczne, w tym neurologiczne, badania krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego oraz ocenę elektroencefalogramu. Badania obrazowe głowy, takie jak tomografia komputerowa (TK) oraz badanie rezonansu magnetycznego (MRI), umożliwiają morfologiczną ocenę zmian wewnątrzczaszkowych. U pacjentów z podejrzeniem padaczki idiopatycznej (możliwe tło genetyczne) lub kryptogennej (tzw. skrytopochodna padaczka, która nie spełnia kryteriów padaczki idiopatycznej, a jej etiologia pozostaje nieznana) zarówno TK, jak i MRI wykluczają strukturalne zmiany w obrębie mózgu. Badania te nie ukazują jednak rzeczywistej pracy mózgu. EEG jest wciąż cennym badaniem ułatwiającym rozpoznanie padaczki u psów, co jest szczególnie ważne, kiedy opisy właścicieli nie są jednoznaczne lub gdy napad nie może być ostatecznie odróżniony od zaburzeń ruchu albo omdleń. EEG może być także przydatne do zlokalizowania ogniska napadu (4).

Ryc. 1. Lokalizacja 10 elektrod podskórnych: Ref. – referencja (odniesienie) na grzbiecie nosa, F – czołowa (frontal), C – centralna (central), T – skroniowa (temporal), O – potyliczna (occipital), G. – uziemienie (ground). Nieparzysta cyfra – lewa półkula mózgowa, parzysta cyfra – prawa półkula mózgowa.

Neurofizjologia

Elektroencefalografia to zapis zmian potencjału elektrycznego mózgu, na podstawie którego można ocenić jego aktywność elektryczną. EEG wykorzystuje fakt, że komórki mózgowe komunikują się ze sobą za pomocą impulsów elektrycznych (5).

Rodzaje elektrod używanych w EEG

• skórne (scalp electrodes) – elektrody umieszczane na powierzchni głowy
• podskórne igłowe (subdermal needle electrodes) – elektrody umieszczane podskórnie
• korowe – podtwardówkowe (subdural electrodes) – elektrody umieszczane bezpośrednio na korze mózgowej
• głębokie (depth electrodes) – elektrody wprowadzane w bezpośrednie obszary mózgu podczas zabiegu neurochirurgicznego. Pozwalają ocenić aktywność jąder położonych głęboko w mózgu.

W weterynarii dwie ostatnie metody badania przeprowadzane są tylko doświadczalnie. U ludzi najczęściej stosowane są elektrody umieszczane bezpośrednio na skórze głowy, natomiast u psów przeważnie wykorzystywane są igłowe elektrody podskórne ze względu na dużą warstwę mięśni pokrywającą czaszkę psa (6).

Metoda badania

Chociaż niektórzy naukowcy zaproponowali kilka zalecanych warunków umieszczania elektrod oraz znieczulenia (Bergamasco i wsp., 2003; Wrzosek i wsp., 2009), w medycynie weterynaryjnej brak jest standaryzacji pod tym względem (7). Kolejność par elektrod nazywana jest montażem. W Katedrze Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu badanie EEG jest wykonywane na urządzeniu Nihon Khoden przy montażu 12 elektrod podskórnych, w tym 10 umieszczonych w obrębie mózgoczaszki (ryc. 1) i dwóch rejestrujących częstotliwość oddechów i rytmu serca. Badanie wykonywane jest u psów leżących w pozycji mostkowej według dwóch schematów znieczulenia. Zwierzęta są premedykowane medetomidyną (30 µg/kg m.c. i.m., gdy dawka nie jest wystarczająca do wykonania badania, dodawane jest 10 µg/kg m.c.). Przy pierwszym schemacie badanie kontynuowane jest bez wybudzania, przy drugim po pięciu minutach zapisu podawany jest atipamezol (0,04 ml/kg m.c. i.m.) w celu kontynuowania badania u zwierzęcia wybudzonego (ryc. 2). W obu przypadkach w trakcie badania przeprowadzana jest stroboskopowa stymulacja świetlna i zapis kontynuowany jest do 30 minut. Wszystkie zapisy EEG poddawane są analizie wzrokowej oraz ilościowej.

Cele badania

• wykrycie aktywności padaczkowej (5)
• wykrycie zespołów padaczkowych (5)
• lokalizacja ogniska napadu drgawkowego (5)
• monitorowanie odpowiedzi na leczenie przeciwpadaczkowe [czy patologiczna aktywność elektryczna kory reaguje na krótkie i(lub) długotrwałe leczenie] (5)
• rozpoznanie ogniskowych i rozproszonych zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu (czy nieprawidłowości w EEG sugerują obustronnie symetryczną encefalopatię bądź ogniskowe uszkodzenie mózgu) (5)
• potwierdzenie śmierci mózgu (czy aktywność korowa jest wciąż obecna) (5).

EEG jest najbardziej przydatną metodą rozpoznawania padaczki oraz klasyfikacji zaburzeń drgawkowych. Zapis może być ogniskowo nieprawidłowy, nawet przy braku widocznych zmian podczas badania MRI. Badanie EEG odzwierciedla bieżącą elektryczną aktywność, a ta zmienia się natychmiast, kiedy tkanka mózgowa ulega zniszczeniu (8). EEG nie jest swoiste dla określonej choroby, chociaż rozróżnienie wyładowań uogólnionych i ogniskowych może pomóc w odróżnieniu padaczek idiopatycznych od objawowych (9).