Nużyca jest powszechną, uważaną często za najcięższą nienowotworową chorobą skóry. Mimo jej powszechności, wiele przypadków nużycy pozostaje nierozpoznanych lub też właściwa diagnoza jest stawiana zbyt późno. Za trudności diagnostyczne w dużym stopniu odpowiada zróżnicowany obraz kliniczny choroby, szczególnie wyraźny w jej uogólnionej odmianie. Zapoznanie się z ogromną różnorodnością zmian skórnych, mogących towarzyszyć nużycy u psów, pomoże zatem trafnie rozpoznawać ją już na etapie badania klinicznego.

Wstęp

Nużyca to powszechna choroba dermatologiczna psów, często o bardzo ciężkim przebiegu, nierzadko bezpośrednio zagrażająca życiu zwierzęcia. Niestety, nie we wszystkich przypadkach zostaje ona odpowiednio wcześnie zdiagnozowana, co może znacząco zmniejszać szanse na pełne wyleczenie pacjenta (7). Za trudności diagnostyczne w głównej mierze odpowiada brak uniwersalnego obrazu klinicznego nużycy. Przeciwnie, objawy towarzyszące tej chorobie są w wysokim stopniu różnorodne. U części pacjentów objawia się ona jedynie w postaci lokalnych zmian o charakterze kosmetycznym, niewymagających żadnej interwencji leczniczej poza obserwacją. Z drugiej jednak strony istnieje forma uogólniona, mogąca przypominać swym obrazem wiele chorób, takich jak np. ropne powierzchowne lub głębokie zapalenia skóry, zaburzenia łojotokowe czy też choroby autoimmunologiczne. To właśnie postać uogólniona nużycy przysparza najwięcej trudności diagnostycznych. Ocena obrazu klinicznego, jako kluczowy etap każdej diagnozy, to również newralgiczny element w rozpoznawaniu nużycy. Dlatego też niezmiernie istotne jest szczegółowe zapoznanie się z szerokim wachlarzem objawów, które mogą towarzyszyć tej chorobie psów.

Czynnik etiologiczny

Ryc. 1. Obraz mikroskopowy Demodex canis, powiększenie 400 razy.

Często słyszy się pytanie, czy nużycą może zarazić się inne zwierzę lub człowiek. Odpowiedź powinna brzmieć „nie”. Jedynym okresem, w którym może dojść do zarażenia międzyosobniczego, są pierwsze 72 godziny okresu poporodowego. W tym czasie, gdy szczenięta ssą lub są obiektem zabiegów higienicznych przeprowadzanych przez sukę, nużeńce przechodzą z matki na potomstwo (2). Interesujący jest fakt, że już u 16-godzinnych szczeniąt można obserwować nużeńce w mieszkach włosowych, oraz że osobniki urodzone drogą cesarskiego cięcia lub zmarłe przy porodzie nie zarażają się pasożytem (13). Nużeniec (Demodex sp.) jest uważany za komensala bytującego w niewielkich ilościach w obrębie mieszków włosowych i gruczołów łojowych u klinicznie zdrowych psów (1, 12, 13). Stan chorobowy – nużyca, pojawia się wówczas, gdy dojdzie do nadmiernego namnażania się nużeńców w skórze zwierzęcia. W większości przypadków chorobę u psów wywołuje nużeniec psi – roztocz o długim cygarowatym ciele i krótkich odnóżach – Demodex canis. Występuje on w obrębie mieszków włosowych oraz gruczołów łojowych (ryc. 1) (9).

Ryc. 2. Mikroskopowy obraz Demodex folliculorum w sąsiedztwie cebulki włosowej rzęsy ludzkiej oraz mas keratynowych, powiększenie 400 razy.

Ryc. 3. Schemat obrazujący polimorfizm kliniczny uogólnionej nużycy.

Ryc. 4. Nużyca uogólniona wieku dorosłego u psa mieszańca. Widoczne nieregularne obszary rozległych wyłysień, zlokalizowane w okolicy głowy, szyi oraz kończyn. Obecna hiperpigmentacja, zliszajowacenie, ogniskowy rumień skóry i łuszczenie się naskórka (zdjęcie dzięki uprzejmości lek. wet. Tomasza Mrozowskiego).

Ryc. 5. Nużyca uogólniona wieku dorosłego. Widoczne zmiany skórne obejmujące przedpiersie, kończyny oraz okolicę pach w postaci wyłysienia, rumienia, krost, zliszajowacenia oraz łuszczenia się naskórka.

Ryc. 6. Obraz kliniczny psa, mieszańca z uogólnioną nużycą wieku dorosłego powikłaną zakażeniem. Widoczna okolica warg, brody i szyi z zaawansowanymi zmianami skórnymi w postaci krost, rumienia oraz ropnych, krwawiących przetok, z bakteryjnym zapaleniem mieszków włosowych.

Ryc. 7. Pacjent z ryc. 6 – obecne ogniskowe wyłysienia, rumień oraz zmiany krostowe (dostrzegalne szczególnie wyraźnie na grzbiecie nosa).

Ryc. 8. Nużyca uogólniona u psa rasy shih tzu w formie owrzodzeń i strupów zlokalizowanych na kończynach, wykwity skórne widoczne po ogoleniu włosa (zdjęcie dzięki uprzejmości lek. wet. Tomasza Mrozowskiego).

Ryc. 9. Nietypowy obraz kliniczny nużycy – forma guzkowa ograniczona do wewnętrznej strony ud u 4-letniej suki rasy mops.

Ryc. 10. Głębokie ropne zapalenie przestrzeni międzypalcowej w przebiegu nużycy.

Ryc. 11. Uogólniona głęboka ropowica skóry na głowie u rocznego mastifa tybetańskiego.

Rzadziej występuje forma krótka – Demodex cornei, bytujący w warstwie rogowej naskórka, a także forma bardzo długa – Demodex injai, zajmujący głównie gruczoły łojowe i wywołujący uogólnioną nużycę psów dorosłych (szczególnie west highland white terrierów). Demodex canis i Demodex cornei mogą występować u pacjenta równocześnie. U ludzi nużeńce (Demodex folliculorum i Demodex brevis) to również komensale, stwierdzane u około 44% klinicznie zdrowych osób. Szczególnie często bytują one w mieszkach włosowych rzęs (ryc. 2). W sytuacjach ich nadmiernego namnożenia mogą odpowiadać za trądzik różowaty i przewlekłe zapalenie powiek (5, 14).

Cykl rozwojowy nużeńca psiego obejmuje cztery zasadnicze postacie: cytrynowate jajo, małe, sześcionogie larwy, ośmionogie nimfy oraz osobniki dorosłe, mające cztery pary odnóży. Samce po zapłodnieniu giną, a samice podążają do mieszków włosowych, gdzie składają jaja i również giną. Z jaj rozwijają się kolejne formy rozwojowe, a ostatnie stadium poprzedzające dorosłe osobniki – ośmionoga nimfa – wędruje z wydzieliną gruczołów łojowych na powierzchnię naskórka w celu przedostania się do kolejnych mieszków włosowych. Nużeńce żywią się keratynocytami i wydzieliną łojową, których produkcję same stymulują (2). Całość cyklu rozwojowego odbywa się w mieszkach włosowych i gruczołach łojowych, a formy dorosłe mają bardzo ograniczone możliwości przeżycia w środowisku zewnętrznym (13).