Wzbogacenie środowiska – praktyczne metody poprawy dobrostanu kotów. Cz. I

Powierzchnia podłogi jest zwykle ograniczona, tak że trudno wydzielić odrębne strefy do spania, jedzenia i załatwiania potrzeb fizjologicznych, jak to dzieje się w naturze. Niektóre koty potrzebują ponadto oddzielnych miejsc do oddawania moczu i kału. Brak takich miejsc z odpowiednią przestrzenią między nimi może prowadzić do niepożądanych zachowań, takich jak załatwianie się poza kuwetą (38).

Ryc. 5. Wprowadzenie drapaków w schroniskach zapewnia kotom dostęp do punktów obserwacyjnych oraz stwarza możliwość aktywności poprzez wykorzystanie miejsca ponad powierzchnią podłogi.

2. Powierzchnie pionowe. Wspinanie się i skakanie należą do naturalnego repertuaru zachowań kotów, dlatego zwierzęta te szukają poczucia bezpieczeństwa i komfortu nad powierzchnią podłogi (20). Wykorzystanie powierzchni pionowych w zamkniętych pomieszczeniach może się więc okazać korzystne dla poprawy dobrostanu kota. Poprzez wprowadzenie takich rozwiązań jak systemy półek, sznury, drapaki (ryc. 5) oraz miejsca do wspinaczki (18, 19) można urozmaicić powierzchnie pionowe, zapewniając kotom dogodne punkty obserwacyjne, kompleksowość otoczenia, możliwość aktywności fizycznej, a także szansę odpoczynku i ukrycia na różnych wysokościach (31, 35).

3. Dodanie przedmiotów i struktur. Zapewnienie kotom możliwości korzystania z rozmaitych przedmiotów i struktur może być użyteczną metodą sprzyjającą realizacji zachowań typowych dla gatunku oraz usprawnieniu kontroli własnego otoczenia. Znaczenie jednej z takich struktur – miejsca do ukrywania się, zostało już dobrze poznane i udokumentowane u kotów domowych. Badania wykazały, że dostęp do takiego miejsca pomaga kotom w adaptacji do nowego otoczenia (39, 40). Koty nowo przybyłe do schroniska, które miały możliwość korzystania z pudełka otwartego z jednego boku, wykazywały niższy poziom stresu (mierzony w skali punktowej Cat-Stress-Score) (40).

Towarzystwo Zapobiegania Okrucieństwu wobec Zwierząt w Kolumbii Brytyjskiej (The British Columbia Society for the Prevention of Cruelty to Animals, BC SPCA) zaprojektowało i wprowadziło na rynek pudełko „Ukryj się, przycupnij i podróżuj”, którego działanie opiera się właśnie na tych zasadach. Ma ono wycięte otwory, przez które kot może kontrolować otoczenie, oraz platformę o podwyższonym brzegu, która jest doskonałym punktem obserwacyjnym, a jednocześnie zapewnia poczucie bezpieczeństwa częściowo ukrytemu kotu. Dodatkowo pudełko jest zaprojektowane w taki sposób, aby mogło też pełnić rolę pojemnika transportowego. Uważa się, że przenoszenie kota w znajomym mu i zawierającym jego zapachy pojemniku ułatwia zaadaptowanie się do nowego środowiska.

Wzbogacenie sensoryczne

Stymulacja kocich zmysłów (wzroku, powonienia, słuchu i narządu lemieszowego) była przedmiotem różnorodnych badań.

1. Wzbogacenie wzrokowe. Znaczenie stymulacji wzrokowej w zamkniętym otoczeniu podkreśla wielu badaczy i sugeruje, jak można ją zastosować. Jednym ze sposobów jest dostęp do okien z widokiem na otoczenie bogate w bodźce (w tym inne koty i ludzi) (35), tworzenie klatek lub legowisk, które umożliwiają patrzenie na ludzi i zwierzęta (41), lub zapewnienie wybiegów. Na potwierdzenie tych zaleceń warto przytoczyć wynik badania, w którym koty doświadczalne trzymane w pomieszczeniu umożliwiającym im swobodne poruszanie się, zdecydowaną większość czasu spędzały przy oknie, obserwując ruch na korytarzu (21).

Niestety z powodu konstrukcji i lokalizacji wielu zamkniętych pomieszczeń dostęp do okien jest często ograniczony. W związku z tym rośnie zainteresowanie badaniami wykorzystującymi nagrania wideo w celu zapewnienia stymulacji wzrokowej. Niedawne badanie dotyczyło wykorzystania takiej techniki u kotów domowych. Autor publikacji zauważył, że największe zainteresowanie obrazem w telewizji było wówczas, gdy nagranie przedstawiało potencjalne ofiary (np. gryzonie, ptaki) i inne koty prezentujące przyjazne zachowania (42). Nie wiadomo, co było najbardziej atrakcyjne dla kotów (ofiary czy przyjaźni pobratymcy), bo w badaniu nie pokazywano tych dwóch grup oddzielnie. Jednakże w innym badaniu dotyczącym zwyczajów kotów trzymanych w domach właściciele zwierząt odpowiadali, że ich podopieczni najchętniej oglądają przez okno ptaki i inne małe dzikie zwierzęta (43). Jeśli niektóre koty oglądały telewizję, trudno stwierdzić, czy wpływało to pozytywnie na ich dobrostan.

Należy również wziąć pod uwagę, że sytuacja, w której kot nie może dotrzeć do źródła stymulacji (np. zwierząt widocznych na ekranie telewizji lub widzianych przez okno), może wywoływać u niektórych kotów frustrację i związane z nią zachowania. Dlatego też konieczne są dalsze długoterminowe badania obejmujące również inne sposoby pomiaru dobrostanu (np. oznaczenie stężenia kortyzolu), aby upewnić się, że takie metody nie wpływają negatywnie na dobrostan kotów.

2. Wzbogacenie węchowe. Środowisko węchowe ma szczególny wpływ na dobrostan wielu zwierząt trzymanych w zamknięciu, jako że niektóre zapachy wpływają pozytywnie na ich psychiczne i fizyczne samopoczucie. Na przykład u kotów domowych bardzo często wykorzystuje się kocimiętkę jako źródło stymulacji węchowej. W jednym z badań koty laboratoryjne wykazywały większe zainteresowanie zabawkami zawierającymi kocimiętkę (21). Praca doktorska Autorki dotyczyła wpływu trzech zapachów (kocimiętki, lawendy i zapachu królika) na zachowanie kotów trzymanych w schronisku. Jak się okazało, kocimiętka wywoływała największe zainteresowanie kotów, które spędzały istotnie więcej czasu przy ubraniach nasączonych roztworem z kocimiętką (wąchając, szturchając łapą i bawiąc się, ryc. 7) niż przy pozostałych ubraniach (tzn. kontrolnym – nienasączonym żadnym zapachem, oraz dwóch pozostałych, nasączonych roztworem z lawendą i zapachem królika) (44).

Na podstawie tych badań można stwierdzić, że wykorzystanie pewnej stymulacji węchowej może mieć wpływ na wzbogacenie środowiska kotów domowych trzymanych w zamknięciu. Należy jednak mieć na uwadze, że jedynie 50-70% populacji kotów reaguje na kocimiętkę, a zachowanie to ma podłoże genetyczne (45).

Ryc. 7. Reakcja kota na zabawkę nasączoną roztworem o zapachu kocimiętki.

3. Wzbogacenie słuchowe. Ostatnio częste stało się prezentowanie zwierzętom trzymanym w zamkniętym środowisku materiału dźwiękowego. Próbowano między innymi:

• wzmacniać zmiany zachowania związane z dobrym samopoczuciem (np. puszczając psom muzykę klasyczną) (46)
• maskować nagły hałas (np. przy użyciu radia u świnek morskich) (47)
• naśladować naturalne otoczenie zwierząt trzymanych w ZOO (np. nagranie z lasów tropikalnych prezentowane gorylom nizinnym trzymanym w niewoli) (48).

Wyniki tych badań są niejednoznaczne. Jak dotąd nie opublikowano również badań dotyczących stymulacji słuchowej u kotów domowych, dlatego nieznany jest ich potencjał w kwestii wzbogacania środowiska.

4. Wzbogacanie feromonowe. Prowadzone są badania w zakresie wprowadzenia do środowiska syntetycznych preparatów feromonowych w celu poprawy dobrostanu kotów. Wiadomo, że efekt działania Feliway (CEVA) wynika ze zmniejszania odczuwania lęku i redukcji związanych z nim zachowań, natomiast Felifriend (CEVA) był skutecznie stosowany do osiągnięcia pozytywnych interakcji zarówno wewnątrz-, jak i międzygatunkowych (np. kota i człowieka). Uważa się więc, że właściwe użycie syntetycznych feromonów może być użyteczną metodą wzbogacania środowiska, zwłaszcza w przypadku kotów lękliwych lub strachliwych (49, 50).