Wykrywanie antygenów, badanie bakteriologiczne, PCR i w kierunku endotoksyn
Testy wykrywające antygeny w kale mogą być przydatnym uzupełnieniem rutynowego badania metodami flotacyjnymi.3 Na rynku dostępne są zestawy ELISA do wykrywania antygenów pierwotniaków z rodzaju Giardia (np. SNAP Giardia test – Idexx Laboratories; Prospekt Giardia – Remel).
Campylobacter jejuni oraz Tritrichomonas foetus słabo rosną na podłożach bakteriologicznych. Wykonywanie posiewów z kału jest jednak wskazane w przypadkach, w których opis zwierzęcia i objawy kliniczne wskazują na prawdopodobieństwo zakażenia lub zarażenia.
Zakażenie C. jejuni najczęściej rozpoznawane jest u kotów poniżej szóstego miesiąca życia i jest związane z biegunką śluzową, w której przebiegu w kale stwierdza się obecność świeżej krwi. Wykonanie posiewu bakteriologicznego pozostaje najbardziej niezawodnym sposobem na ustalenie rozpoznania. Bakterie te są mikroaerofilami, dlatego też wymazy wymagają transportu w podłożach dla beztlenowców. Przy podejrzeniu zakażenia bakteriami z rodzaju Campylobacter należy informować laboratorium z wyprzedzeniem, ponieważ do hodowli tych bakterii stosuje się specjalne metody. Obecność Campylobacter jejuni stwierdza się zarówno u kotów niewykazujących objawów klinicznych, jak i u pacjentów z biegunką, dlatego też dodatnie wyniki badania bakteriologicznego należy interpretować z rozwagą.4
Zarażenie Tritrichomonas foetus zwykle stwierdza się u młodych kotów i u kociąt żyjących w dużym zagęszczeniu.5 Kliniczne objawy to naprzemiennie pojawiająca się i ustępująca przewlekła biegunka z jelita grubego z krwią, śluzem, wzdęciem, znacznym podrażnieniem odbytu oraz niekontrolowanym wypływem kału. Tritrichomonas foetus może być namnażany na komercyjnie dostępnych gotowych podłożach (InPouch TF-Feline – BioMed Diagnostics). Niewielką próbkę kału dodaje się do podłoża, które jest następnie przetrzymywane w temperaturze pokojowej do tygodnia. Codziennie należy badać je pod mikroskopem na obecność ruchliwych trofozoitów pierwotniaka.
Najczulszą metodą rozpoznawania rzęsistkowicy jest badanie kału w teście łańcuchowej reakcji polimerazy (PCR). Badanie to jest wykonywane w USA przez College of Veterinary Medicine Gastrointestinal Laboratory (Texas A&M University) oraz przez College of Veterinary Medicine Intestinal Pathogens Research Laboratory (North Carolina State University). Informacje dotyczące sposobu przygotowania i przesyłania próbek są dostępne na odpowiednich stronach internetowych: http://www. cvm.tamu.edu/gilab/assays/Tritricho-
monas.shtml oraz http://www.cvm.ncsu.edu/docs/personnel/gookin_jody.html.
Rzadszą przyczyną biegunki u kotów jest zatrucie enterotoksynami Clostridium perfringens. Trzeba mieć na uwadze, że C. perfringens może być izolowany z kału klinicznie zdrowych kotów.6 Czynnik wyzwalający, jak podanie antybiotyków, zmiana diety lub współzakażenie patogenem jelitowym, powoduje, że wegetatywna postać bakterii zaczyna wytwarzać zarodniki i uwalniać enterotoksyny. Zatrucia nimi nie można podejrzewać jedynie na podstawie wyników badania cytologicznego kału (ryc. 4), ponieważ w kale zdrowych kotów stwierdza się znaczne ilości zarodników tej beztlenowej laseczki.7 Możliwe jest natomiast wykrywanie obecności enterotoksyn w kale metodami immunologicznymi – testem odwrotnej biernej aglutynacji lateksowej (PET-RPLA toxin detection kit – Oxoid) lub metodą ELISA (C. perfringens Enterotoxin Test – TechLab). Badanie kału testem PCR jest stosowane do wykrywania genu kodującego wytwarzanie enterotoksyny. Wydaje się, że łączne zastosowanie metod immunologicznych i testu PCR zapewnia optymalną czułość diagnostyczną.8 Badanie PCR w kierunku genu kodującego produkcję enterotoksyny oferuje w USA wspomniane już Gastrointestinal Laboratory na Texas A&M University, a informacje dotyczące sposobu przygotowania i przesyłania próbek są dostępne na stronie: http://www.cvm.tamu.edu/gilab/assays/C.%20perfringens%20enterotoxin%20gene.shtml.
Standardowe badania laboratoryjne
Dodatkowe badania laboratoryjne wykonywane u każdego kota z przewlekłą biegunką powinny obejmować badanie biochemiczne krwi, badanie morfologiczne krwi z oznaczeniem obrazu różnicowego krwinek białych, oznaczenie podstawowych elektrolitów, ogólne badanie moczu oraz badanie na obecność antygenów wirusa białaczki kotów i przeciwciał przeciwko wirusowi niedoboru immunologicznego kotów. Stężenie tyroksyny we krwi należy oznaczyć u każdego kota w wieku powyżej 7 lat lub z objawami sugerującymi nadczynność tarczycy.
Wyniki tych badań pomagają w określeniu nasilenia układowego procesu chorobowego i mogą umożliwić wykazanie przyczyn przewlekłej biegunki zlokalizowanych poza układem pokarmowym. Hipoalbuminemia sugeruje ciężką chorobę przewodu pokarmowego i może towarzyszyć zlokalizowanym na jego terenie chłoniakom lub grzybiczemu zapaleniu jelit.9 Wyraźny wzrost aktywności enzymów wątrobowych (np. transferazy alaninowej, fosfatazy zasadowej) lub stężenia bilirubiny może wskazywać na współistniejącą wtórną chorobę wątroby. Zwiększenie liczby granulocytów kwasochłonnych we krwi obwodowej towarzyszy często pasożytniczemu, grzybiczemu lub eozynofilowemu zapaleniu jelit. Niedokrwistość wraz ze zmniejszeniem całkowitego stężenia białka i zwiększeniem stężenia azotu mocznikowego we krwi może sugerować utratę krwi z przewodu pokarmowego.
Dodatkowe badania laboratoryjne
Inne swoiste badania laboratoryjne mogą być źródłem dodatkowych informacji o rodzaju i umiejscowieniu choroby na terenie przewodu pokarmowego. W niektórych przypadkach możliwe jest ustalenie rozpoznania końcowego. Część tych testów jest opisywana jako próby czynnościowe układu pokarmowego. Należy jednak pamiętać, że niełatwo jest ocenić wiele z podstawowych czynności przewodu pokarmowego, takich jak wydzielanie, motoryka czy też nadzór i ochrona immunologiczna.
Kwas foliowy (witamina B9) należy do grupy rozpuszczalnych w wodzie witamin B. Jego stężenie w surowicy zależy od zawartości w pokarmie, aktywności enzymów w rąbku szczoteczkowym jelita cienkiego oraz od liczby i czynności swoistych nośników w początkowym odcinku jelita cienkiego. Niedobór kwasu foliowego o podłożu pokarmowym zdarza się niezwykle rzadko, natomiast jego niskie stężenie w surowicy świadczy przede wszystkim o chorobie błony śluzowej początkowej części jelita cienkiego.10 Ważne jest prawidłowe pobranie próbki krwi do badania, ponieważ hemoliza powoduje uwolnienie tej witaminy z krwinek czerwonych, fałszywie zawyżając wyniki oznaczenia.
Kobalamina (witamina B12) należy również do rozpuszczalnych w wodzie witamin grupy B. Ponieważ tylko bakterie są zdolne do syntetyzowania kobalaminy, zapotrzebowanie kotów na tę witaminę zależy od jej zawartości w pokarmie. Po spożyciu kobalamina wiąże się z białkami śliny i żołądka, a następnie jest transportowana do czynnika wewnętrznego w dwunastnicy. U kotów jedynym źródłem czynnika wewnętrznego jest część zewnątrzwydzielnicza trzustki. Powstający kompleks kobalamina–czynnik wewnętrzny wiąże się ze swoistymi receptorami w jelicie krętym. Obniżone stężenie tej witaminy w surowicy sugeruje chorobę błony śluzowej dalszego odcinka jelita cienkiego lub niewydolność zewnątrzwydzielniczej części trzustki.10
W teście immunoreaktywności czynników trypsynopodobnych (trypsin-like immunoreactivity, TLI) określa się stężenie trypsynogenu i trypsyny w surowicy. Enzymy te mogą występować w niewielkich stężeniach we krwi po syntezie w komórkach trzustki. Zmniejszone stężenia TLI są czułym i swoistym wykładnikiem niewydolności zewnątrzwydzielniczej części trzustki.11 Doustne podanie wyciągów z trzustki nie wpływa na stężenie TLI w surowicy. Koty nie powinny jednak otrzymywać pokarmu przez 12 godzin przed pobraniem surowicy, ponieważ u pacjentów z graniczną aktywnością zewnątrzwydzielniczej części trzustki wyniki testu mogą mieścić się w zakresie wartości prawidłowych.
Dodatkowe testy w celu rozpoznania zapalenia trzustki mogą być wskazane u każdego kota z objawami przewlekłej choroby układu pokarmowego, a zwłaszcza przy podejrzeniu zespołu „triaditis” – współistnienia zapalenia trzustki, wątroby i jelit. W rozpoznawaniu zapalenia trzustki test immunoreaktywności kociej lipazy trzustkowej (feline pancreatic lipase immunoreactivity, fPLI) ma wyższą czułość i swoistość niż wyniki badania ultrasonograficznego jamy brzusznej, chociaż oba te badania mogą być źródłem uzupełniających się informacji.12 Oznaczanie aktywności amylazy i lipazy w surowicy jest obecnie uważane za nieprzydatne do rozpoznawania zapalenia trzustki u kotów, a test TLI ma ograniczoną wartość diagnostyczną.
Badania obrazowe jamy brzusznej
Badanie radiologiczne jamy brzusznej u kotów z przewlekłą biegunką jest zwykle mało przydatne, ale może wykazać obecność ciał obcych, zaparcia, wgłobienia jelita, pourazowej lub wrodzonej przepukliny, okrężnicy olbrzymiej albo guzów. Badanie kontrastowe z doustnym użyciem siarczanu baru może pomóc w wykryciu zaburzeń pasażu treści pokarmowej, zgrubień ściany jelit, częściowego zaparcia, skrętu lub przemieszczenia jelit, ich zwężenia bądź obecności guzów. Doodbytniczy wlew tegoż środka cieniującego może być przydatny w ocenie błony śluzowej jelita grubego.
Badanie ultrasonograficzne narządów jamy brzusznej jest bardziej czułym narzędziem niż badanie RTG do wykrywania guzów, wgłobienia jelit, powiększenia węzłów chłonnych, zgrubień ściany jelit lub zaburzenia ich warstwowej budowy.13 Pod kontrolą ultrasonograficzną można wykonywać biopsję cienko- lub gruboigłową. W ocenie cytologicznej krezkowych węzłów chłonnych nie można odróżnić chłoniaka drobnokomórkowego od węzłów chłonnych o prawidłowej budowie. Badanie to pozwala jednak na niezawodne rozpoznanie w aspiratach z jelit lub węzłów chłonnych grzybicy, mastocytozy oraz chłoniaka wielokomórkowego.
