Kiedy noworodek w stanie ciężkim trafia do twojej kliniki, musisz być pewien, że jesteś gotowy do podjęcia wszelkich działań ratujących życie, które wyeliminują niedotlenienie, hipotermię, hipoglikemię oraz odwodnienie.

Szczenięta i kocięta są często dumą i radością właścicieli lub hodowców, którzy pragną dla nich wszystkiego co najlepsze. W niektórych przypadkach zwierzęta te mają także znaczną wartość ekonomiczną. W ogólnej praktyce weterynaryjnej noworodki w stanie krytycznym powodują często u lekarzy weterynarii strach przed nieznanym.

Znajomość najczęstszych przyczyn stanów wymagających intensywnej terapii u noworodków oraz różnic pomiędzy fizjologią noworodków i zwierząt dorosłych może ci pomóc w leczeniu tych pacjentów w sposób, który zapewni możliwie najwyższą ich przeżywalność. Chociaż niekiedy lekarz weterynarii musi bardzo szybko podejmować ważne decyzje, wszelkie wysiłki związane z intensywną terapią noworodka są często wynagradzane zdobyciem wiernego klienta na całe jego życie. W niniejszym artykule przedstawiamy szczególne wyzwania związane z leczeniem chorych noworodków psów i kotów, zwracając uwagę zwłaszcza na konieczność eliminacji niedotlenienia, hipotermii, hipoglikemii oraz odwodnienia podczas stabilizacji tych pacjentów.

Czynniki decydujące o śmiertelności

Za okres pediatryczny u szczeniąt i kociąt uznaje się wiek od 0 do 12 tygodni życia.¹ Okres ten można podzielić na trzy podokresy – noworodkowy (0 do 2 tygodni życia), niemowlęcy (2 do 6 tygodni życia) oraz wiek młodzieńczy (6 do 12 tygodni życia).² Całkowita śmiertelność szczeniąt lub kociąt ze zdrowych miotów od porodu w prawidłowym terminie do odsadzenia nie powinna być większa niż 15%.³

Ryzyko śmiertelności noworodków wzrasta, gdy pochodzą one od suk starszych i(lub) z nadwagą,⁴ jeżeli pochodzą od kotek starszych niż 3 lata,⁴ gdy w chwili urodzenia mają niedowagę lub gdy po urodzeniu nie przybierają równomiernie na wadze.³ Niska masa urodzeniowa i wolne tempo jej przyrostów są najważniejszymi czynnikami zwiększającymi ryzyko śmierci noworodków.

W jednym z badań, przeprowadzonym na 477 kociętach, 60% zwierząt z niską urodzeniową masą ciała padło przed odsadzeniem, podczas gdy 68% kociąt, które miały prawidłową urodzeniową masę ciała, przeżyło do okresu poodsadzeniowego.⁵ Noworodki przedwcześnie urodzone mają niską masę ciała, nie osiągnęły swojej pełnej dojrzałości fizjologicznej, mają zmniejszoną ilość surfaktantu w płucach i nie są gotowe na przeciwstawienie się wyzwaniom środowiskowym.⁵ Ponadto u szczeniąt i kociąt z niską urodzeniową masą ciała, nawet urodzonych w terminie, może szybko dojść do hipotermii ze względu na dużą wartość stosunku powierzchni ciała do masy ciała, a jeżeli są zbyt słabe, aby ssać matkę, mogą nie być w stanie utrzymać prawidłowego stężenia glukozy we krwi.^6,7

Prawidłowa urodzeniowa masa ciała psa średniej wielkości (około 15 do 30 kg) wynosi 500 ± 150 g (istnieją znaczne różnice między rasami i osobnikami), a u kociąt 100 ± 10 g.⁸ Noworodki mogą stracić około 10% swojej masy ciała w ciągu pierwszych 24 godzin po porodzie ze względu na parowanie wody z powierzchni ciała, ale potem powinny stabilnie przybierać na wadze. W okresie noworodkowym szczenięta i kocięta powinny codziennie zwiększać swoją masę ciała o mniej więcej 10%.⁸ Monitorowanie masy ciała co najmniej dwa razy dziennie pozwala na wykrycie noworodków, które nie przyrastają.

Do śmierci noworodków przyczyniają się również czynniki genetyczne (np. izoerytroliza kociąt), środowiskowe (trudne porody, odrzucenie przez matkę, opieka poporodowa) oraz choroby wirusowe (np. zakażenia herpeswirusem i parwowirusem psów, nosówka, zakaźne zapalenie wątroby, zakażenia herpeswirusem kotów, wirusem białaczki kotów i kaliciwirusem kotów oraz panleukopenia kotów).

Objawy choroby

Zdrowe nowo narodzone szczenię lub kocię jest ciepłe, puszyste, pełne wigoru oraz głodne. Do wieku 4 do 7 dni życia błony śluzowe zdrowego noworodka są przekrwione ze względu na zwiększoną liczbę erytrocytów we krwi.⁹ Przez pierwszych kilka dni po porodzie prawidłowy hematokryt wynosi około 60%.¹⁰

Większość noworodków, które są zdrowe w momencie urodzenia, ale ich stan zdrowia z czasem się pogarsza, ma pewne cechy wspólne, niezależnie od przyczyny występujących zaburzeń. U tych zwierząt często obserwuje się jeden lub kilka następujących stanów: niedotlenienie, hipotermię, odwodnienie oraz hipoglikemię.^3,11-14 Nie zwiększają one masy ciała w takim samym tempie jak pozostałe zwierzęta z tego samego miotu (lub, gdy problemy dotyczą całego miotu, nie uzyskują takiej masy ciała, jaka jest średnia dla ich rasy albo gatunku). Nie są aktywne, nie poszukują pokarmu i brak u nich prawidłowego odruchu ssania oraz odruchu zginaczowego. Suki często izolują chore zwierzęta od reszty miotu, co jeszcze pogłębia problem.

Kiedy właściciel uzna, że noworodek wymaga opieki lekarskiej, leczenie musi być wielokierunkowe i dotyczyć każdego z problemów występujących u noworodka, aby szanse na wyleczenie były jak największe. Kiedy stan krytyczny minie, należy rozważyć wykonanie dalszych badań diagnostycznych, aby ustalić pierwotną przyczynę choroby.

Poporodowa resuscytacja noworodków

W idealnej sytuacji poród powinien przebiegać bez większych problemów i zakończyć się w mieszkaniu właściciela. Niekiedy lekarze weterynarii zalecają poród w klinice, jeżeli mają do czynienia z ciążą podwyższonego ryzyka i spodziewają się powikłań albo planują cięcie cesarskie. Czasem też problemy pojawiają się nagle w domu i właściciel może przewieźć matkę i nowo narodzone szczenięta lub kocięta do kliniki. Dlatego lekarze weterynarii i personel kliniki powinni być przygotowani na badanie, a także ewentualną resuscytację jednego lub kilku noworodków.

Podczas wykonywania zabiegów u noworodków należy zachować szczególną ostrożność, a także wcześniej przygotować odpowiedni sprzęt, aby uniknąć zakażeń szpitalnych. W czasie wykonywania jakichkolwiek zabiegów u noworodków należy zakładać rękawiczki, a wszelkie narzędzia, z którymi ma kontakt noworodek, powinny zostać uprzednio wysterylizowane.

Niedotlenienie i hipotermia

Główną przyczyną stresu i osowiałości związanych z trudnym porodem lub cięciem cesarskim jest niedotlenienie. Może ono wynikać z fizycznej niedrożności dróg oddechowych lub pępowiny podczas trudnego porodu, kiedy noworodek zostaje unieruchomiony w kanale rodnym, albo z upośledzenia czynności oddechowej, spowodowanego środkami znieczulającymi podanymi matce podczas zabiegu.¹⁵ W przeciwieństwie do niedotlenionych osobników dorosłych, u niedotlenionych noworodków pojawia się rzadkoskurcz, zmniejszenie częstości oddechów oraz osłabienie ruchów ściany klatki piersiowej.¹⁵ Możliwe jest, że taka odruchowa reakcja autoregulacyjna jest utrzymywana w organizmie aż do kilku tygodni po porodzie i ma na celu oszczędzanie energii i tlenu.¹⁵

Hipotermia także wpływa ujemnie na procesy fizjologiczne noworodka. Prowadzi ona do dalszego rzadkoskurczu (w celu zmniejszenia zapotrzebowania metabolicznego),³ który z kolei nasila niedotlenienie tkanek i prowadzi do kwasicy metabolicznej.¹ Podczas reanimacji noworodka lekarz weterynarii musi pamiętać o hipotermii (patrz rozdział „Hipotermia”). Wynika to z faktu, że termogeneza drżeniowa oraz odruch skurczu naczyń krwionośnych pojawiają się po mniej więcej tygodniu życia,¹³ normalna termoregulacja ośrodkowa nie jest w pełni rozwinięta przed ukończeniem 28 dni życia,¹⁶ a noworodek jest pozbawiony izolacji w postaci tkanki tłuszczowej.

Jeżeli u samicy wykonano cesarskie cięcie, ryzyko niedotlenienia poporodowego u noworodków można zmniejszyć, zapewniając utrzymanie prawidłowej temperatury jej ciała przez cały czas zabiegu chirurgicznego. Hipotermia u samicy może się bowiem przełożyć na hipotermię u potomstwa, szczególnie u kotów i małych psów, u których temperatura ciała może podczas znieczulenia bardzo szybko spadać.¹⁵