Subtelne, nieswoiste objawy kliniczne wraz z brakiem określonego czynnika przyczynowego sprawiają, że choroby trzustki są trudne do rozpoznania.

Trzustka to, ogólnie mówiąc, worek z enzymami i hormonami. Wydzielane przez nią związki działają jako kluczowe aktywatory niezbędne do życia. Choroba pojawia się, gdy trzustka staje się nadgorliwa lub przeciwnie – leniwa.

Aktywna trzustka

Trzustka ma dwie części charakteryzujące się różną czynnością. Trzustka wewnątrzwydzielnicza wydziela związki do krwiobiegu, a trzustka zewnątrzwydzielnicza dostarcza produkty do konkretnych narządów za pośrednictwem przewodów trzustkowych. Część endokrynna składa się z komórek alfa, beta i delta, które produkują glukagon, insulinę i somatostatynę. U kotów główną chorobą części endokrynnej trzustki jest cukrzyca, będąca czasem wynikiem nieprawidłowej produkcji insuliny.

Część zewnątrzwydzielnicza – większa od wewnątrzwydzielniczej – składa się z komórek pęcherzykowych, które produkują i wydzielają prekursory enzymów (zymogeny). Kiedy zymogeny zostaną zmieszane z proteazami trzustkowymi znajdującymi się w świetle jelita, dochodzi do ich przekształcenia się w enzymy trawienne, takie jak amylaza i lipaza. Trzustka wydziela również wodorowęglany, które neutralizują kwas żołądkowy, a także białka bakteriobójcze oraz czynnik wewnętrzny wspomagający wchłanianie kobalaminy. Najczęściej rozpoznawaną chorobą obejmującą część zewnątrzwydzielniczą jest zapalenie trzustki.

Scott Owens, DVM, MS, DACVIM, internista pracujący w MedVet Indianapolis, podczas konferencji Fetch dvm360 w San Diego wyjaśniał, że u kotów część wewnątrzwydzielnicza i zewnątrzwydzielnicza mogą brać jednocześnie udział w rozwoju choroby trzustki. Na przykład cukrzyca – cechująca się u kotów raczej opornością na insulinę niż jej niedoborem – może być spowodowana zapaleniem trzustki. Pomimo że ta zależność u kotów nie została potwierdzona, w jednym z badań stwierdzono, że około 40% przypadków cukrzycy miało związek z zapaleniem trzustki.^1-4

Nadaktywna trzustka

Zapalenie trzustki to kulminacja nieprawidłowej aktywacji zymogenów w obrębie narządu, prowadzącej do jego samostrawienia.⁵ W takim przypadku nabłonek wewnętrzny trzustki ulega zniszczeniu, przerwane zostaje mikrokrążenie, uwalniane są wolne rodniki i dochodzi do miejscowego niedokrwienia, obrzęku, zmydlenia tłuszczu oraz powstania ropni.

U psów ta toksyczna kaskada bywa często spowodowana spożyciem posiłku o dużej zawartości tłuszczu lub zjadaniem odpadków ze śmietnika. Większość psów wymiotuje, wykazuje ból brzucha i przestaje jeść. Natomiast u kotów choroba ta nie ma zazwyczaj oczywistych powodów i często przebiega bezobjawowo.

Dr Owens mówi, że u kotów objawy są zdecydowanie mniej wyraźne niż u psów. Często jedyne wskazówki dla lekarzy stanowią: posmutnienie, chowanie się, zmniejszony apetyt i ewentualnie spadek masy ciała. Mniej niż połowa pacjentów wymiotuje i tylko jeden na dziesięciu ma biegunkę.

Zapalenie trzustki, bardzo często nierozpoznawane u kotów, może zostać stwierdzone w przypadku zaostrzenia postaci przewlekłej. W badaniach sekcyjnych oznaki zapalenia trzustki wykazuje się u 67% kotów. U połowy z nich nie występowały żadne związane z tym objawy kliniczne.

Dr Owens omówił przypadek jednego ze swoich pacjentów – kota, który od dwóch dni wykazywał posmutnienie i biegunkę. Podczas badania zwierzę było spokojne, śliniło się i miało podwyższoną temperaturę ciała. Badanie krwi wykazało silną neutropenię z przesunięciem w lewo, małopłytkowość, bardzo wysokie stężenie bilirubiny i prawidłowe stężenia amylazy i lipazy.

Jako rozpoznanie różnicowe w tym przypadku dr Owens rozważał zaawansowane zapalenie żołądka, perforację lub niedrożność jelita, zapalenie miedniczek nerkowych, panleukopenię kotów i zapalenie trzustki. Testy w kierunku parwowirusa dały wynik ujemny, ale badanie Spec fPL (Idexx) wykazało wartość 19,1 µg/l (przy normie 0-3,5 µg/l). W badaniu USG wykryto powiększoną trzustkę o grubości 2 cm i lekko poszerzonym przewodzie trzustkowym. Rozpoznano zapalenie trzustki.

Kot został poddany płynoterapii i antybiotykoterapii o szerokim zakresie działania (ze względu na zaawansowaną neutropenię). Podano również buprenorfinę i leki pobudzające apetyt. W ciągu kilku dni temperatura ciała obniżyła się, a neutropenia ustąpiła. Kota wypisano do domu z zaleceniem podawania diety Hill’s i/d, ponieważ podczas pobytu w szpitalu pojawiła się u niego nadwrażliwość pokarmowa.

Opisany przypadek ilustruje jedną z postaci zapalenia trzustki. Podczas gdy większość kotów z tą chorobą w badaniu klinicznym wykazuje odwodnienie, tylko u 7% stwierdza się podwyższoną temperaturę. U 68% temperatura jest obniżona ze względu na słabą perfuzję. W mniej niż dwóch przypadkach na dziesięć występują bóle brzucha, ale u 38% pacjentów obserwuje się żółtaczkę spowodowaną stłuszczeniem wątroby lub zapaleniem przewodów żółciowych prowadzącym do cholestazy pozawątrobowej.

Badanie krwi może wykazać azotemię, neutrofilię/neutropenię i średnio nasiloną niedokrwistość. Stężenie swoistej kociej lipazy trzustkowej jest zazwyczaj podwyższone, mimo prawidłowego stężenia amylazy i lipazy w surowicy. Szybkie testy SNAP fPL i testy immunoreaktywności trypsynowej (TLI) są mniej przydatne ze względu na niską swoistość i czułość. Zapalenie miedniczek nerkowych powinno być wykluczone przez badanie moczu.

Badanie USG, pomimo niskiej czułości w przypadku zapalenia trzustki u kotów, może ujawnić powiększoną, hiperechogeniczną strukturę narządu oraz rozszerzone przewody trzustkowe otoczone przez obrzęki i zmydlony tłuszcz w postaci przejaśnień na krezce.

Niedobór płynów powinien zostać uzupełniony w ciągu 24 godzin poprzez podawanie krystaloidów, później należy kontynuować płynoterapię w celu podtrzymania ciśnienia krwi i diurezy. Dr Owens podkreśla, że najpierw trzeba uzupełnić braki płynów, by w kolejnym etapie wypłukać toksyny. Jeżeli stwierdza się niskie stężenie białka lub zapalenie naczyń krwionośnych, można zastosować koloidy (hydroksylowaną skrobię lub osocze).

Kiedy zwierzę zostanie nawodnione, należy podać dopaminę, dobutaminę bądź noradrenalinę w celu wspomagania ciśnienia krwi. W leczeniu bólu, który często występuje u kotów, ale nie jest przez nie okazywany, najskuteczniejsze są buprenorfina i fentanyl. Ważne są również leki przeciwwymiotne i pobudzające apetyt. Przyjmowanie pokarmu poprawia perfuzję uszkodzonej trzustki i pomaga zwalczyć towarzyszące stłuszczenie wątroby.

W przypadku jednoczesnego zapalenia jelit (IBD), przewodów żółciowych i trzustki (triaditis) jako leczenie wspomagające zaleca się glikokortykosteroidy. Zmiana diety, jeśli jest wskazana, ma na celu raczej ograniczenie ilości alergenów (przy zapaleniu jelit), a nie tłuszczu.