Wytyczne te zostały po raz pierwszy opublikowane przez Hermana Egberinka i wsp. w „Journal of Feline Medicine and Surgery” [11 (7), 2009, 610-614]. Ta aktualizacja została opracowana przez Hermana Egberinka (data aktualizacji – czerwiec 2022).
Charakterystyka drobnoustroju
U kotów Bordetella bronchiseptica jest pierwotnym patogenem układu oddechowego, szczególnie w populacjach o dużym zagęszczeniu, takich jak schroniska lub domy utrzymujące dużą liczbę tych zwierząt.
Bordetella (B.) pertussis, B. parapertussis i B. bronchiseptica są blisko spokrewnionymi Gram-dodatnimi pałeczkami, które kolonizują układ oddechowy ssaków. B. pertussis atakuje jedynie ludzi i jest pierwotnym czynnikiem etiologicznym krztuśca, który może również zostać wywołany przez B. parapertussis pochodzenia ludzkiego. Wśród tych drobnoustrojów Bordetella bronchiseptica ma najszerszy zakres żywicieli. Może wywoływać przewlekłe zakażenia układu oddechowego u kotów, psów, królików, świń i rzadko u ludzi. Analiza DNA wykazała, że B. parapertussis i B. pertussis są niezależnymi potomkami przodka podobnego do Bordetella bronchiseptica. Podczas ich ewolucji miała miejsca utrata i inaktywacja genów na dużą skalę. Wydaje się, że adaptacja do żywicieli jest konsekwencją utraty funkcji, a nie ich uzyskania. Różnice w chorobotwórczości mogą wynikać z utraty funkcji regulacyjnych lub kontrolujących (Parkhill i wsp., 2003).
Epidemiologia
Występowanie
Zakażenia Bordetella bronchiseptica są szeroko rozpowszechnione w populacji kotów. Świadczy o tym wysoki poziom seroprewalencji i odsetka izolacji tego czynnika od kotów bez objawów choroby układu oddechowego (Gaskell i wsp., 2011). Im większa grupa kotów, tym wyższa jest w niej częstotliwość występowania zakażeń Bordetella bronchiseptica.
W dużym badaniu dotyczącym patogenów związanych z chorobami układu oddechowego w domach utrzymujących wiele kotów (pięć lub więcej), przeprowadzonym w dziewięciu krajach europejskich, Bordetella bronchiseptica wykryto za pomocą PCR u 5% kotów pochodzących z domów, gdzie występowały objawy choroby układu oddechowego, i u 1,3% w domach, w których żaden kot nie wykazywał objawów choroby (Helps i wsp., 2005). Im większa grupa zwierząt, tym większe jest prawdopodobieństwo występowania w niej zakażonego kota. PCR zaniża prawdziwą częstotliwość występowania, gdyż w powyższym badaniu wykazano, że badanie to ma mniejszą czułość w porównaniu z posiewem. W badaniu przekrojowym obejmującym reprezentatywną grupę (740 kotów) Bordetella bronchiseptica została wyizolowana od 19% kotów pochodzących ze schronisk, u 13,5% zwierząt doświadczalnych i u żadnego spośród kotów domowych (Binns i wsp., 1999). W badaniu, w którym analizowano przypadki kliniczne kotów z chorobą górnych dróg oddechowych, Bordetella bronchiseptica została wyizolowana jedynie od 0,4% z 460 zwierząt (Adler i wsp., 2007). W innym badaniu tylko u trzech spośród 52 mieszkających w schronisku kotów wykazujących ostre objawy ze strony układu oddechowego uzyskano dodatni wynik posiewu w kierunku Bordetella bronchiseptica (Veir i wsp., 2008). Podobnie niski odsetek występowania ustalono w niedawnym badaniu w schronisku, w którym cztery z 82 kotów z objawami klinicznymi ze strony górnych dróg oddechowych miały dodatni wynik posiewu w kierunku Bordetella bronchiseptica (Walter i wsp., 2020).
W domach, w których zwierzęta wykazywały objawy chorobowe, oraz tych, gdzie nie obserwowano takich objawów, odsetek występowania przeciwciał wyniósł odpowiednio 61% i 41%. Niedostateczna higiena w schroniskach wiązała się z wyższą częstością występowania przeciwciał (Helps i wsp., 2005). W innym badaniu analizującym prewalencję przeciwciał w domach utrzymujących większą liczbą kotów wykryto znaczne różnice pod tym względem pomiędzy kotami z objawami ze strony górnych dróg oddechowych i bez objawów. Poza tym stwierdzono wysokie ryzyko uzyskania wyniku serologicznie dodatniego, zwłaszcza w schroniskach (Gaston i wsp., 2005).
Rozprzestrzenianie się
Bakterie są wydalane z wydzielinami z jamy ustnej i nosa zakażonych kotów (Speakman i wsp., 1999). Po doświadczalnym zakażeniu mikroorganizmy w niektórych przypadkach były izolowane przez co najmniej 19 tygodni (Coutts i wsp., 1996).
Przenoszenie Bordetella bronchiseptica zachodzi prawdopodobnie głównie poprzez kontakt bezpośredni i pośredni z takimi wydzielinami, chociaż nie zostało to potwierdzone doświadczalnie. Tak jak w przypadku innych patogenów układu oddechowego, takich jak kaliciwirus (FCV) i herpeswirus kotów (FHV), czynnikami zwiększającymi ryzyko zakażenia i choroby są stłoczenie zwierząt i nieodpowiednia opieka.
Czynnikiem ryzyka dla kotów jest również kontakt z psami wykazującymi chorobę układu oddechowego. Przenoszenie Bordetella bronchiseptica z psa na kota zostało potwierdzone za pomocą badań molekularnych (Dawson i wsp., 2000).
Badaniem hodowlanym wykrywano również Bordetella bronchiseptica u kotek po porodzie, u których wcześniej posiew był ujemny. W takich sytuacjach nie stwierdzano obecności przeciwciał przeciwko Bordetella bronchiseptica u kociąt (Coutts i wsp., 1996).
Stabilność fizykochemiczna Bordetella bronchiseptica nie jest znana. B. pertussis przeżywa średnio w środowisku ponad 10 dni, a Bordetella bronchiseptica wykazuje prawdopodobnie podobną odporność na warunki środowiska. Należy więc założyć, że może rozprzestrzeniać się drogą pośrednią (Walther i Enwald, 2004). Bakteria ta jest wrażliwa na powszechnie stosowane środki dezynfekcyjne.
Patogeneza
Bordetella bronchiseptica jest pierwotnym patogenem kotów. U zwierząt wolnych od swoistych zarazków (SPF) wywołano chorobę układu oddechowego za pomocą aerozolu i wydzieliny z nosa (Willoughby i wsp., 1991; Jacobs i wsp., 1993; Coutts i wsp., 1996; Welsh, 1996). W warunkach terenowych zakażenia występują często, w rozwój choroby zaangażowane są jednak różne czynniki, m.in. warunki środowiskowe powodujące stres (na przykład stłoczenie) i/lub wcześniejsze zakażenia wirusowe.
Istnieje niewiele informacji na temat rzeczywistej chorobotwórczości Bordetella bronchiseptica jako pojedynczego patogenu u kotów. Wiedza na ten temat w dużym stopniu opiera się na danych dotyczących zakażeń u innych gatunków. Cechami Bordetella bronchiseptica wpływającymi na to, że jest ona pierwotnym czynnikiem patogennym układu oddechowego kotów, są: jej mobilność (ruch za pomocą wici), obecność adhezyn i produkcja toksyn (Gaskell i wsp., 2011).
Bakteria ta kolonizuje nabłonek migawkowy układu oddechowego gospodarza, powodując przewlekłe zakażenia. Bordetelle mają mechanizmy ewolucyjne – niektóre wspólne dla różnych gatunków – które umożliwiają im kolonizację tej błony śluzowej, mimo że jest ona przystosowana do eliminacji obcych cząstek (Mattoo i wsp., 2001). Do mechanizmów tych zaliczają się adhezyny, takie jak hemaglutynina włókienkowa, fimbrie, pertaktyny. Fimbrie są niezbędne do skutecznej i długotrwałej kolonizacji tchawicy. Mogą one również pełnić istotną rolę w rozwoju odporności humoralnej na zakażenia Bordetella bronchiseptica (Mattoo i wsp., 2000). Po adhezji toksyny swoiste białka wydzielane przez B. bronchiseptica powodują zatrzymanie ruchu rzęsek i ich zniszczenie.
