Innym potencjalnym problemem, który może prowadzić do uzyskania materiału niediagnostycznego, jest przekazanie preparatów, które są zbyt słabo zabarwione lub niewłaściwie utrwalone, co może utrudnić lub wręcz uniemożliwić ich ocenę. Preparaty, które nie są odpowiednio utrwalone, często nie mogą być powtórnie barwione. Nie widać na nich także szczegółów morfologii jąder komórkowych. W przypadku szybkich metod barwienia typu Romanowskiego (np. Diff-Quik – Dade Behring, Hema-Diff – Statlab), należy się kierować wskazówkami zawartymi w schemacie barwienia zalecanym przez producenta. Trzeba jednak pamiętać, że czas niezbędny dla właściwego utrwalenia i barwienia zależy od grubości preparatu. Ogólnie biorąc, do utrwalenia lub barwienia preparatów bogatokomórkowych lub zawierających dużo białka, takich jak aspiraty pochodzące z wątroby lub płyn stawowy, potrzeba więcej czasu.
W przypadku wykonywania barwień szybkimi metodami typu Romanowskiego, chromatyna jądrowa prawidłowo zabarwionych komórek powinna być koloru od ciemnoróżowego do purpurowego, podczas gdy jądra komórek niedobarwionych mogą przybierać barwę bardzo jasnoniebieską lub jasnoróżową. Jeżeli preparaty są zbyt słabo zabarwione, mogą zostać dobarwione w laboratorium histopatologicznym. Jednak w przypadku preparatów, które były wcześniej oglądane pod mikroskopem pod imersją (obiektyw o powiększeniu 100×), takie postępowanie ma ograniczone zastosowanie, ponieważ olejek imersyjny może uniemożliwiać ich dobarwienie, sprawiając, że preparat staje się niediagnostyczny.
W przypadku preparatów przekazywanych do badań cytologicznych, wskazane jest wykonanie i przekazanie kilku preparatów z jednego miejsca pobrania (3-4 preparaty są na ogół wystarczające), z których część może być zabarwiona. Przekazanie tylko 1-2 preparatów, szczególnie kiedy były już one barwione, może, w zależności od jakości dostarczonego materiału, ograniczyć wykonanie badań cytologicznych.
Czy w przypadku problemów lub rozbieżności należy kontaktować się z patologiem?
Kontakt z patologiem jest zalecany, jeżeli lekarz klinicysta ma wątpliwości dotyczące wyniku badania histopatologicznego (np. ma pytania dotyczące rozpoznania, oczekuje podania konkretnej jednostki chorobowej lub potrzebuje pomocy w zawężeniu listy jednostek chorobowych branych pod uwagę w diagnostyce różnicowej) albo wynik badania histopatologicznego słabo odpowiada obrazowi klinicznemu choroby. Jeżeli jednak w trakcie pisania skierowania na badanie nie zostały podane takie informacje jak pochodzenie próbek, historia choroby pacjenta i dokładne dane na temat nieprawidłowości obserwowanych klinicznie, kontaktując się z patologiem w kwestii wyniku, należy upewnić się, że te informacje są łatwo dostępne i mogą być uzupełnione w trakcie rozmowy. Właściwa komunikacja ma zasadnicze znaczenie dla uzyskania zadowalającego wyniku badania.
Czego należy oczekiwać podczas rozmowy z patologiem?
Lekarz klinicysta może mieć obawy przed kontaktem z patologiem. Może to wynikać z przekonania, że patolodzy są zbyt zajęci, aby omawiać poszczególne przypadki. Mimo to pytania od lekarzy klinicystów zdarzają się stosunkowo często. Zazwyczaj patolodzy kontaktują się z lekarzami praktykami. Ponadto lekarz praktyk może uważać, że patolog odbiera jego pytania jako podawanie w wątpliwość rozpoznania. Patolodzy są na ogół otwarci na dyskusję dotyczącą ich interpretacji badanych zmian, innych możliwych rozpoznań różnicowych oraz wyników dodatkowych badań, które mogą zwiększyć trafność rozpoznania.
Ponadto patolog może zwracać się do lekarza prowadzącego w przypadkach wątpliwych lub jeżeli wystąpi jakiś problem. Może także poszukiwać dodatkowych informacji, aby upewnić się w ustalanym rozpoznaniu lub zawęzić listę chorób branych pod uwagę w rozpoznaniu różnicowym.
Zarówno lekarze klinicyści, jak i patolodzy odnoszą korzyści z wzajemnych dobrych relacji powstałych dzięki właściwej komunikacji i współpracy w przypadkach wątpliwych.
Czy istnieje potrzeba zasięgnięcia opinii innego patologa?
Jeżeli lekarz prowadzący ma wątpliwości co do uzyskanego wyniku badania histopatologicznego, może zwrócić się z prośbą o opinię do innego patologa. Zanim jednak zdecyduje się na ten krok, ważne jest ustalenie, czy pierwszy patolog uzyskał wraz z materiałem do badania wyczerpujące dane z wywiadu, stosowne wyniki badania klinicznego i informacje o pochodzeniu próbek. Skontaktowanie się z patologiem, który wykonywał badanie, przed zwróceniem się do innego specjalisty z tej dziedziny może wyjaśnić sprawę danego przypadku. Ponadto lekarz prowadzący może się dowiedzieć, że przed podaniem wyniku patolog już zasięgnął opinii innego specjalisty z tej dziedziny, co jest całkiem powszechnie spotykanym postępowaniem w przypadkach wątpliwych.
Inną ważną kwestią, którą należy rozważyć, jest to, dlaczego potrzebna jest opinia drugiego patologa. Jeżeli uzyskane rozpoznanie nie odpowiada objawom klinicznym, zwrócenie się o taką opinię jest uzasadnione. Gdy jednak patolog sugeruje, że badany materiał nie jest reprezentatywny dla danej zmiany, mało prawdopodobne jest, że zwrócenie się do innego specjalisty z tej dziedziny spowoduje otrzymanie dokładniejszych informacji lub ostatecznego rozpoznania. Na przykład uzyskanie reprezentatywnej próbki tkanki może być szczególnie trudne w przypadku zmian obejmujących kości lub guzów pochodzących z jamy ustnej (np. guzy dziąseł lub guzy zębopochodne). W przypadku biopsji korowej guzów kości dosyć często zdarza się, że w obrazie dominuje wtórny odczyn kostny bez wyraźnie widocznych cech świadczących o chorobie pierwotnej. W tego typu przypadkach do uzyskania rozpoznania niezbędne może być powtórne pobranie materiału.
Uwagi i zalecenia
Wyniki badań histopatologicznych często zawierają komentarz dotyczący danego przypadku. Zależnie od próbki i informacji dostarczonych przez lekarza klinicystę, taki komentarz może odnosić się do konkretnego przypadku lub mieć w dużym stopniu charakter ogólny. Gdy brak kluczowych informacji, kiedy jakość badanego materiału odbiega od ideału lub gdy trafia się trudny przypadek, patolog może nie mieć wystarczających podstaw do ustalenia ostatecznego rozpoznania lub może nie być pewny swojej interpretacji. W tych przypadkach wynik badania często zawiera listę jednostek chorobowych, które powinny być brane pod uwagę w rozpoznaniu różnicowym, oraz zalecenie wykonania innych badań diagnostycznych (np. badanie histopatologiczne, barwienia specjalne, badania serologiczne, molekularne, hodowla komórkowa lub pobranie dodatkowych próbek).
Jak uniknąć tych często występujących problemów
Poniżej podano kilka wskazówek, które mogą pomóc w uniknięciu często pojawiających się problemów związanych z przesyłaniem próbek do laboratorium histopatologicznego oraz ich interpretacją.
Problem – trudności w pobraniu materiału cytologicznego lub ubogokomórkowy rozmaz cytologiczny
Należy unikać strzykawek o niewielkiej objętości (1 ml lub 3 ml) oraz stosować igły o średnicy 20-25 G. W wielu sytuacjach zastosowanie igły 22 G i strzykawki o pojemności 5 ml lub 6 ml wydaje się wystarczające do uzyskania materiału o dobrej jakości diagnostycznej.
W przypadku niektórych zmian patologicznych, trudno jest pobrać materiał cytologiczny, niezależnie od zastosowanej techniki (np. nowotwory mezenchymalne). Aspiraty pobrane z tłuszczaka są zazwyczaj ubogokomórkowe, kiedy w czasie rutynowej obróbki cytologicznej tłuszcz zawarty w cytoplazmie komórek nowotworowych zostanie rozpuszczony w rozpuszczalnikach organicznych.
Wykonywanie aspiracji z chełboczących obszarów guza również może być problematyczne, z uwagi na to, że wiele różnych zmian może mieć charakter torbielowaty. Komórki obecne w ścianie torbieli nie muszą ulec złuszczeniu do płynu znajdującego się w jej wnętrzu w tak dużej liczbie, by ich obecność wpłynęła istotnie na rozpoznanie, stąd ocena wyłącznie zawartości torbieli rzadko ma wartość diagnostyczną. Chełboczące obszary lub torbiele mogą być również wynikiem martwicy tkanek lub rozwoju wtórnego zapalenia i mogą nie być reprezentatywne dla danej zmiany. W związku z tym zaleca się wykonanie aspiracji lub biopsji ściany torbieli (obszar o twardszej konsystencji).
