Ta coraz częściej występująca choroba skraca życie psów, zwiększa ryzyko wystąpienia różnych nowotworów oraz powoduje zaburzenia ortopedyczne – a to tylko kilka z możliwych jej konsekwencji.

Powszechnie przyjmuje się, że częstość występowania nadwagi i otyłości u zwierząt w ostatnich latach znacząco wzrosła. Nadmierna masa ciała jest najczęstszym problemem zdrowotnym u zwierząt towarzyszących i ma olbrzymi wpływ na zdrowie i dobrostan zarówno zwierząt, jak i ich właścicieli.

Do nadmiernego przyrostu masy ciała mogą predysponować psy pewne zachowania. W pierwszej części niniejszego sympozjum zajmiemy się najczęstszymi przyczynami przyrostu masy ciała u psów oraz konsekwencjami nadwagi lub otyłości. W części drugiej przedstawimy strategie leczenia i monitorowania pacjentów.

Definicja nadwagi i otyłości

Otyłość to nadmierna ilość białej tkanki tłuszczowej.¹ Badania epidemiologiczne przeprowadzone na ludziach wskazują, że wzrost masy tłuszczu w organizmie jest skorelowany ze zwiększoną zachorowalnością i śmiertelnością.² W medycynie człowieka najczęściej stosowaną miarą ilości tłuszczu w organizmie jest indeks masy ciała (BMI – masa ciała [kg] dzielona przez wzrost² [m]). Według tego masę ciała u ludzi można określić w następujący sposób:

• niedowaga (BMI < 18,5)
• prawidłowa masa ciała (BMI = 18,5 do 24,9)
• nadwaga (BMI = 25 do 29,9)
• otyłość (BMI = 30 do 39,9)
• ekstremalna otyłość (BMI ≥ 40).^3-6
  

U osób, które mają nadwagę lub otyłość, zwiększone jest ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych i niektórych rodzajów nowotworów, a ogólna śmiertelność jest wyższa.^7-10

Dane pochodzące z badań przeprowadzonych na zwierzętach towarzyszących są dość ograniczone, a definicja otyłości jest nieco bardziej dowolna. Psy mają nadwagę, kiedy ich masa ciała jest większa o 15% od optymalnej masy ciała, a otyłe, kiedy ich masa ciała jest większa o ponad 30% od optymalnej masy ciała.^11,12 Kryteria te nie zostały jednak potwierdzone w rygorystycznych badaniach epidemiologicznych, a ponadto niezbyt dokładnie zdefiniowano, czym jest optymalna masa ciała. U większości zwierząt otyłość wynika z zaburzenia równowagi pomiędzy ilością energii spożywanej i wydatkowanej.

Częstość występowania i przyczyny

Otyłość jest najważniejszym problemem medycznym występującym u psów. Badania z całego świata szacują częstość występowania nadwagi lub otyłości u psów na 22-40%.^13-17 Badania przesiewowe wskazują, że jeden na trzy psy trafiające do lekarzy weterynarii w USA ma nadwagę.¹⁸

Predyspozycje rasowe

Ostatnie dane pochodzące od różnych gatunków zwierząt wyjaśniły nieco dokładniej genetyczne podstawy otyłości.^19-21 Wyraźne predyspozycje rasowe do otyłości wykazano u kilku ras psów, w tym cairn terierów, west highland white terierów, terierów szkockich, owczarków szetlandzkich, bassetów, cavalier king charles spanieli, jamników, beagle, cocker spanieli oraz labradorów.^12,15,22-24 Z drugiej jednak strony istnieją pewne rasy, szczególnie charty, które wydają się oporne na rozwijanie się otyłości.²⁴

Wiek

Kiedy zwierzę zaczyna się starzeć, zmniejsza się jego masa mięśniowa, co powoduje zmniejszenie całkowitego dziennego zapotrzebowania energetycznego.²⁵ Zmniejszenie masy mięśniowej jest jeszcze większe, gdy towarzyszy mu spadek aktywności zwierzęcia. Całkowite dzienne zapotrzebowanie energetyczne 7-letniego psa średniej wielkości może zmniejszyć się nawet o 20% w porównaniu z zapotrzebowaniem pokarmowym tego samego psa w młodości. Jeżeli nie dojdzie do zmniejszenia ilości spożywanego pokarmu proporcjonalnie do tego spadku zapotrzebowania energetycznego, masa ciała zwierzęcia zaczyna rosnąć.²⁶ Skutkiem tego jest wzrost częstości występowania otyłości u starszych psów. Innymi słowy, zmniejszenie tempa metabolizmu w okresie starzenia się predysponuje psy do nadwagi lub otyłości.²⁷

Sterylizacja/kastracja

Skutkiem sterylizacji jest brak hormonów płciowych we krwi krążącej, co powoduje spowolnienie tempa metabolizmu i predysponuje zwierzęta wysterylizowane do nadwagi lub otyłości.^14,15,28 Zmiany poziomów hormonów płciowych bezpośrednio po sterylizacji wpływają na ośrodek sytości w mózgu poprzez zmiany stężeń leptyny i greliny, a możliwe że także pośrednio poprzez ujemny wpływ na metabolizm komórek oraz hormonalną regulację pobierania pokarmu.^24,29-31

Usunięcie gonad u psów powoduje także zmiany sposobu pobierania pokarmu. W porównaniu ze stanem przed zabiegiem, cztery wysterylizowane suki rasy beagle, żywione ad libitum przez trzy miesiące po wykonaniu zabiegu, jadły istotnie więcej pokarmu i zwiększyły swoją masę ciała.²⁸ Wyniki tego badania sugerują, że aby utrzymać optymalną masę ciała po owariohisterektomii, spożycie energii powinno być w ciągu sześciu miesięcy zmniejszone o 30%.²⁸ Wyniki te potwierdziły także wcześniejsze badania przeprowadzone na czterech młodych sukach rasy beagle, które z kolei wykazały, że zapotrzebowanie energetyczne po owariohisterektomii jest o 20% niższe.³¹

Leki

Przyczyną otyłości u psów mogą być także niektóre leki. Wysokie stężenia w surowicy fenobarbitalu, który jest powszechnie stosowanym lekiem przeciwdrgawkowym, powodują znaczny wzrost łaknienia. Zwiększenie ilości spożywanego pokarmu może przyczynić się do pogorszenia kondycji ciała i spowodować u psów nadwagę lub otyłość. Z kolei glikokortykosteroidy pobudzają glukoneogenezę oraz lipogenezę, co może przyczyniać się do odkładania się tłuszczu, szczególnie w jamie brzusznej, oraz przyrostu masy ciała.