U pacjentów tych mogą występować także objawy upośledzonej perfuzji tkanek, takie jak bladość błon śluzowych, wydłużenie czasu włośniczkowego, osłabienie fali tętna, hipotermia oraz zmniejszona reaktywność na bodźce. Jeżeli natomiast dojdzie do rozszerzenia obwodowych naczyń krwionośnych, w badaniu klinicznym można zaobserwować nastrzykane lub silnie przekrwione błony śluzowe.
Objawy ze strony układu pokarmowego
Objawy ze strony układu pokarmowego mogą obejmować nudności, wymioty i biegunkę. W przeprowadzonym niedawno badaniu, do którego zakwalifikowano 96 psów, wykazano, że w przebiegu anafilaksji przepływ krwi przez wątrobę (i krążenie wrotne) oraz układ pokarmowy ulega znacznym zmianom, co w sposób bezpośredni wpływa na komórki wątrobowe17 i powoduje nadmierne przechodzenie aminotransferazy alaninowej (ALT) do krwi krążącej. W omawianym doświadczeniu aktywność ALT u badanych psów zwiększała się w ciągu pierwszych 12 godzin, aby osiągnąć maksymalne wartości 24-48 godzin później. Cytowana praca dowiodła także, że niemal natychmiast po wystąpieniu anafilaksji w badaniu ultrasonograficznym można wykryć zmiany w budowie ściany pęcherzyka żółciowego. Jej charakterystyczne prążkowanie (tak zwany efekt halo) może być widoczne zarówno jako skutek procesu zapalnego, jak i upośledzonego odpływu krwi.17
Główne objawy kliniczne u psów
U psów z anafilaksją można zaobserwować objawy kliniczne ze strony skóry, takie jak pokrzywka, rumień, obrzęk naczynioruchowy części twarzowej głowy, nadmierne ślinienie oraz świąd, mogą one jednak być słabo wyrażone i krótkotrwałe.2 Z uwagi na to, że nadmierne nagromadzenie krwi w naczyniach trzewnych jelit prowadzi do wymiotów i biegunki, jednym z najczęściej występujących objawów pośmiertnych u tych pacjentów jest krwotoczne zapalenie jelit spowodowane nadciśnieniem wrotnym.12,16 Na skutek procesów patofizjologicznych w obszarze wątroby, w wyniku przekrwienia żylnego tego narządu, psy zazwyczaj wykazują objawy upośledzenia czynności układu sercowo-naczyniowego. Wśród innych powszechnych objawów klinicznych u psów z anafilaksją można zaobserwować hipotensję i zapaść sercowo-naczyniową, duszność, skurcz oskrzeli oraz świst krtaniowy.
Główne objawy kliniczne u kotów
Koty z anafilaksją zazwyczaj wykazują objawy ze strony układu oddechowego i pokarmowego. Często pierwszym wyraźnym objawem jest duszność. Do innych objawów anafilaksji u tego gatunku zalicza się nadmierne ślinienie, obrzęki, między innymi krtani, świąd oraz przejawy wstrząsu hipowolemicznego.12,16 W porównaniu z psami u kotów rzadziej obserwuje się natomiast objawy ze strony skóry.
Kryteria diagnostyczne
Anafilaksja może być trudna do rozpoznania, a w procesie diagnostycznym często nie bierze się jej w ogóle pod uwagę. W rozpoznaniu różnicowym anafilaksji należy uwzględnić zaawansowaną astmę, pobudzenie nerwu błędnego oraz proces nowotworowy, taki jak guz z komórek chromochłonnych lub degranulacja ziarnistości mastocytów w przypadku obecności guza z komórek tucznych.10 Ważnym kryterium diagnostycznym jest szybkość rozwoju objawów klinicznych. Do wystąpienia anafilaksji dochodzi bowiem zwykle w ciągu pierwszych 30 minut od kontaktu zwierzęcia z alergenem, a objawy kliniczne stopniowo nasilają się. Regułą jest, że im szybciej rozwijają się objawy kliniczne anafilaksji, tym większe jest jej nasilenie. W tabeli 1 przedstawiono kryteria, które mogą być wykorzystywane do oceny prawdopodobieństwa występowania anafilaksji u pacjenta.
Czasami zdarza się, że nasilenie objawów klinicznych anafilaksji maleje, aby po upływie kilku godzin nagle się zwiększyć. Określa się to mianem reakcji dwufazowej. Może ona zwiększać śmiertelność, o ile nie zostanie rozpoznana i odpowiednio leczona.18 W rozpoznawaniu anafilaksji istotne znaczenie ma niewątpliwie zebranie szczegółowego wywiadu, uwzględniającego dotychczasowe reakcje alergiczne, szczepienia, narażenie na kontakt z różnymi substancjami oraz przebyte choroby.
Leczenie
Leczenie anafilaksji jest całkowicie uzależnione od rodzaju objawów klinicznych i powinno opierać się na podstawowych wytycznych terapii podtrzymującej czynność narządów ważnych dla życia. Z uwagi na prawdopodobieństwo szybkiego postępowania objawów i zwiększającego się ryzyka śmierci pacjenta leczenie należy rozpocząć natychmiast i nie opóźniać go w celu wykonania badań diagnostycznych.14,16 Zgodnie z zasadami postępowania w nagłych przypadkach kluczowe znaczenie ma szybka ocena stanu pacjenta, w tym drożności dróg oddechowych, czynności układu oddechowego, układu krążenia oraz stanu świadomości. Opóźnianie leczenia może prowadzić do gorszych jego wyników.2 Reakcje nadwrażliwości na tle zarówno immunologicznym, jak i nieimmunologicznym wywołują jednakowe objawy kliniczne, a zatem leczy się je w taki sam sposób.1,2
Drogi oddechowe
Jeżeli u pacjenta obserwuje się niewydolność oddechową, niezbędnym krokiem może być zabezpieczenie drożności dróg oddechowych. U zwierząt z obrzękiem krtani można wprowadzić rurkę intubacyjną do tchawicy. Jeżeli intubacja pacjenta nie jest możliwa z uwagi na stopień obrzęku tkanek, wykonuje się u niego tracheotomię interwencyjną, umieszczając w trakcie zabiegu chirurgicznego rurkę tracheostomijną w drogach oddechowych. Zastosowanie albuterolu (agonisty receptorów β) może wspomóc rozszerzenie oskrzeli i ograniczyć ich skurcz.
Postępowanie farmakologiczne
Dawki wszystkich leków omówionych poniżej przedstawiono w tabeli 2.
Epinefryna
