Jako agonista receptorów α i β epinefryna jest najważniejszym lekiem stosowanym w leczeniu anafilaksji. Wywołuje następujące efekty:
-
Działanie α-adrenergiczne. Obkurczenie naczyń krwionośnych, które zwiększa opór naczyniowy, a tym samym podwyższa ciśnienie krwi i nasila jej przepływ przez naczynia wieńcowe, a także zmniejsza obrzęk, co łagodzi objawy niedrożności górnych dróg oddechowych.
-
Działanie β1-adrenergiczne. Dodatnie działanie inotropowe i chronotropowe, które zwiększa pojemność minutową serca.
-
Działanie β2-adrenergiczne. Rozszerzenie oskrzeli, prowadzące do zwiększenia dostawy tlenu do tkanek. Przekłada się ono również na nasilenie procesu hydrolizy trójfosforanu adenozyny do monofosforanu adenozyny, co hamuje uwalnianie histaminy i cytokin z komórek tucznych oraz bazofili, ograniczając tym samym nasilenie reakcji nadwrażliwości typu 1.
Ogólnie rzecz ujmując, epinefryna zwiększa częstotliwość uderzeń serca, nasila jego kurczliwość, ogranicza proces degranulacji komórek tucznych oraz zwiększa dostawę tlenu do tkanek na skutek rozszerzenia oskrzeli.19 Do jej potencjalnych działań niepożądanych zalicza się niemiarowości komorowe serca, nadciśnienie, częstoskurcz oraz przejściowe, łagodne efekty uboczne, takie jak bladość, drżenia oraz zawroty głowy (u ludzi).2
Epinefryna może być podawana bezpośrednio do rurki intubacyjnej, drogą podskórną, domięśniową lub dożylną, a także w postaci ciągłej infuzji dożylnej (CRI – continuous-rate infusion). Według aktualnych wytycznych pierwsza dawka epinefryny może zostać podana domięśniowo i ewentualnie powtarzana co 5-15 minut.19 Aby osiągnąć szybszy i silniejszy efekt działania, powinno się stosować ją drogą dożylną. U pacjentów, u których rozwinął się wstrząs, zaleca się podanie epinefryny w bolusie dożylnym, a następnie w postaci CRI.2,19 Jeżeli natomiast wydaje się, że dożylny bolus epinefryny nie ma żadnego wpływu na pacjenta lub też wpływ ten jest znikomy, można rozpocząć jej podawanie w postaci CRI.20 Przeprowadzone badania dowodzą, że początek działania epinefryny po podaniu drogą podskórną może być znacznie opóźniony, dlatego nie jest ona zalecana.
Leki przeciwhistaminowe
Profilaktyczne stosowanie środków o działaniu przeciwhistaminowym, aby zapobiec rozwojowi anafilaksji, jest powszechnie praktykowane. Badania wykazują jednak, że podanie ich pacjentom, u których doszło już do jej wystąpienia, może wcale nie spowodować ustąpienia poważnych objawów klinicznych. Niemniej jednak leki przeciwhistaminowe mogą być używane w celu ograniczenia uwalniania większej ilości mediatorów zapalnych podczas leczenia.20
Leki przeciwhistaminowe oddziałujące zarówno na receptory H1, jak i H2 są klasyfikowane jako odwrotni agoniści. Odwrotni agoniści różnią się od antagonistów kompetencyjnych tym, że kiedy przyłączają się do receptora, nie tyle hamują jego aktywację, co wywołują odpowiedź przeciwną do tej, którą powodują agoniści. Środki przeciwhistaminowe H1 cechują się większym powinowactwem do receptorów H1R i mogą je stabilizować. Przykładami leków przeciwhistaminowych H1 są: difenhydramina, chlorofenamina i cyproheptadyna. Środki z tej grupy są najskuteczniejsze w leczeniu miejscowych reakcji alergicznych. Z uwagi na to, że leki przeciwhistaminowe przechodzą przez barierę krew–mózg, mogą powodować upośledzenie czynności ośrodkowego układu nerwowego.
Do leków przeciwhistaminowych H2 zalicza się famotydynę, ranitydynę oraz cymetydynę. Według wyników przeprowadzonych badań jednoczesne stosowanie środków przeciwhistaminowych H1 i H2 pozwala na skuteczniejsze zwalczenie objawów anafilaksji ze strony skóry.20 Niemniej jednak w przypadku pacjenta z anafilaksją leki przeciwhistaminowe nie powinny nigdy zastępować podania epinefryny. Zaleca się natomiast, aby stanowiły one element leczenia dodatkowego, pozwalającego ograniczyć niepożądane objawy ze strony skóry i układu pokarmowego.
Glikokortykosteroidy
Glikokortykosteroidy nie przeciwdziałają początkowym objawom klinicznym anafilaksji, mogą być natomiast stosowane w leczeniu długoterminowym. Poprawę stanu klinicznego pacjenta obserwuje się zwykle do 4-6 godzin od momentu ich podania. Działanie glikokortykosteroidów polega na zahamowaniu odpowiedzi zapalnej w późnej fazie reakcji eozynofilowej oraz ograniczeniu kaskady kwasu arachidonowego.4
Leki rozszerzające oskrzela
Albuterol – stosowany wziewnie agonista receptorów β-adrenergicznych – może zostać podany w celu wyciszenia objawów ze strony układu oddechowego oraz powstrzymania skurczu oskrzeli. Niemniej jednak nie powinien być nigdy używany w zastępstwie epinefryny, ponieważ cechuje się jedynie minimalnym działaniem α-adrenergicznym. Z kolei aminofilina, będąca inhibitorem fosfodiesterazy, może być lekiem przydatnym do zwiększania ilości cyklicznego monofosforanu adenozyny, co przekłada się na nasilone uwalnianie endogennej epinefryny, a tym samym dalsze zahamowanie wyrzutu mediatorów zapalnych.16 Ponadto aminofilina w sposób bezpośredni prowadzi do relaksacji mięśni gładkich oskrzeli oraz naczyń płucnych.
Płynoterapia
Płynoterapia stanowi przydatny element leczenia w przypadku pacjentów, u których doszło do rozwoju niedociśnienia. Znaczne obniżenie objętości krwi krążącej, wynikające ze zmian w przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych oraz ich rozszerzenia spowodowanego uwolnieniem histaminy i cytokin, wymaga podjęcia intensywnej płynoterapii. Postępowanie to, poprzez zwiększenie objętości krwi krążącej, pozwala zapobiec wystąpieniu zapaści sercowo-naczyniowej.14,16 Poniżej przedstawiono podstawowe wytyczne dotyczące płynoterapii:16
- krystaloidy – bolusy 10-20 ml/kg m.c., podawane w ciągu 5-15 minut, można powtarzać je aż do osiągnięcia maksymalnej objętości równej 90 ml/kg m.c. (u psów) lub 60 ml/kg m.c. (u kotów)
- koloidy – bolus 5 ml/kg m.c., można go powtarzać aż do osiągnięcia maksymalnej objętości równej 20 ml/kg m.c.
Resuscytacja płynami powinna być dostosowana do odpowiedzi klinicznej pacjenta. Poprawa wartości parametrów perfuzji tkankowej (reaktywność na bodźce, zabarwienie błon śluzowych, czas włośniczkowy), temperatury ciała mierzonej w odbytnicy, częstotliwości uderzeń serca, ciśnienia krwi oraz stężenia mleczanów we krwi pozwala ocenić, czy prowadzona płynoterapia jest adekwatna do potrzeb zwierzęcia.
Tlen
Pacjenci z upośledzeniem czynności układu oddechowego bądź niewydolnością hemodynamiczną wymagają podawania tlenu o dużym przepływie za pomocą maski tlenowej, cewnika donosowego bądź rurki intubacyjnej.14,16
