Wytyczne dotyczące robaczyc płucnych zostały po raz pierwszy opublikowane w czasopiśmie „Journal of Feline Medicine and Surgery”, 2015, 17, 626-636 przez Marię Grazia Pennisi i wsp. Tę aktualizację opracowała Maria Grazia Pennisi (data aktualizacji – listopad 2019).

Nicienie sercowo-płucne to pasożyty psów i kotów coraz częściej pojawiające się w Europie. W ostatnich latach cieszą się one rosnącym zainteresowaniem badaczy. Wiedza na ich temat jest coraz szersza, zwłaszcza w zakresie rozpoznawania i zwalczania inwazji.

Aelurostrongylus abstrusus (Strongylida, Angiostrongylidae) jest najlepiej poznanym nicieniem płucnym. Uważany jest za najbardziej rozpowszechnionego u kotów domowych. Inne pasożyty płucne u kotów obejmują takie gatunki jak Oslerus rostratus, Troglostrongylus brevior, Capillaria aerophila i Paragonimus spp. A. abstrusus, O. rostratus i T. brevior mogą być przyczyną inwazji mieszanych, ponieważ mają tych samych żywicieli pośrednich i paratenicznych.

Zarażenia pasożytami płucnymi mogą przebiegać bezobjawowo lub powodować objawy kliniczne ze strony układu oddechowego – od łagodnych do ciężkich. Objawy wynikają z odoskrzelowego zapalenia płuc, które czasami prowadzi również do pojawienia się wysięku opłucnowego lub odmy opłucnowej. U kotów obserwuje się też wydzielinę z nosa, przyspieszenie oddechów, duszność i/lub kaszel. Choroba może być śmiertelna. U kociąt może dochodzić do zarażenia od matki drogą pionową. Ze względu na mniejszą średnicę dróg oddechowych i niedojrzały układ odpornościowy u młodych osobników inwazja może mieć u nich bardziej niebezpieczny przebieg. U kotów wychodzących, u których rozpoznano prawostronną niewydolność serca związaną z objawami nadciśnienia płucnego, wskazane jest wykonanie badania w celu potwierdzenia lub wykluczenia parazytoz płucnych. Koty bezpańskie są bardziej narażone na inwazję płucną.

Za technikę z wyboru w wykrywaniu pasożytów płucnych uważane jest badanie kału metodą Baermanna. Jego wykonanie zajmuje jednak 24 godziny, ponadto możliwe są wyniki fałszywie ujemne. Głównym ograniczeniem techniki kopromikroskopii jest niemożność rozpoznania zarażenia w okresie prepatentnym, który trwa około 1-2 miesięcy. Dostępne są wystandaryzowane testy PCR swoiste dla A. abstrusus, T. brevior i C. aerophila.

Do leczenia elurostrongylozy dopuszczone są pasty z fenbendazolem i preparaty do nakrapiania w formie spot-on z fipronilem 8,3%/(S)-metoprenem 10%/eprynomektyną 0,4%/prazykwantelem 8,3% lub imidakloprydem 10%/moksydektyną 1%. Preparat zawierający eprynomektynę jest dopuszczony również do zwalczania larw L3 i L4, a także troglostrongylozy. Stwierdzono też, że przeciwko robaczycom płucnym skuteczne są inne leki doustne, takie jak oksym milbemycyny bądź prazykwantel, oraz preparaty spot-on z emodepsydem 2,1%, prazykwantelem 8,6% lub selamektyną. Dodatkowo ostatnia wymieniona substancja jest zarejestrowana do leczenia kapilarozy. W ciężkich przypadkach należy podawać antybiotyki o szerokim zakresie działania wraz z kortykosteroidami.

Capillaria aerophila ma potencjał zoonotyczny. Sporadycznie opisywano przypadki ludzkiej kapilariozy, powodujące produktywny kaszel, krwioplucie i zmiany w płucach.

Czynniki etiologiczne

Przyczyną inwazji dolnych dróg oddechowych może być wiele pasożytów. Ponieważ stadium dorosłe niektórych pasożytów z rodziny Metastrongyloidea bytuje w płucach żywicieli, są one powszechnie określane jako nicienie płucne. W rzeczywistości jednak w układzie oddechowym mogą występować również niektóre włosogłówki i przywry (Bowman, 2000; Conboy, 2009; Traversa i wsp., 2010; Traversa i Di Cesare, 2013).

Według ostatnich badań nicienie płucne są drugimi pod względem częstości występowania pasożytami kotów (10,6%), zaraz po glistach (rząd Ascaridide) (16,5%). Aelurostrongylus abstrusus (Strongylida, Angiostrongylidae) jest najbardziej znanym i najczęściej obserwowanym nicieniem płucnym (Giannelli i wsp., 2017). Ma długość 5-10 mm, a średnicę poniżej 100 µm, dzięki czemu jest zdolny do kolonizacji oskrzelików i przewodów pęcherzykowych u kotów domowych i innych kotowatych na całym świecie (Pennisi i wsp., 1995; Traversa i wsp., 2010). Podczas sekcji zwłok dzikich kotowatych często obserwuje się inne metastrongyloidy, które są przenoszone przez mięczaki, ale uznano je za rzadko spotykane u kotów domowych. Przedstawiciele Troglostrongylus spp. (Strongylida, Crenosomatidae) występują u dzikich kotowatych, ale gatunek Troglostrongylus brevior jest coraz częściej wykrywany u kotów domowych (Fitzsimmons, 1961; Jefferies i wsp., 2010; Brianti i wsp., 2012, 2013, 2014a; Tamponi i wsp., 2014). Dorosłe osobniki tego gatunku są nieco większe (7-17 mm długości i 0,2-0,4 mm szerokości) niż A. abstrusus. Lokalizują się w oskrzelach i oskrzelikach (Brianti i wsp., 2012; Giannelli i wsp., 2014a). Przedstawiciele gatunku Oslerus rostratus (Strongylida, Filaridae) przekraczają 30-40 mm długości i kolonizują błonę podśluzową oskrzeli, głównie u dzikich kotów, takich jak rysie rude, lub kotów żyjących w środowisku wiejskim (Juste i wsp., 1992; Bowman, 2000; Millan i Casanova, 2009; Jefferies i wsp., 2010; Brianti i wsp., 2014b).

Nicienie z gatunku Capillaria aerophila (synonim Eucoleus aerophilus) mają niską swoistość względem gospodarza, dlatego często występują u psów i kotów oraz dzikich drapieżników (Traversa i wsp., 2009a). Są czynnikiem potencjalnie zoonotycznym, mogącym powodować ciężką chorobę płuc (Lalosević i wsp., 2008). Capillaria aerophila bytuje w błonie podśluzowej tchawicy, oskrzeli i oskrzelików (Traversa i wsp., 2009a, 2010). Obserwuje się mieszane inwazje wywołane przez nicienie układu oddechowego, takie jak T. brevior i O. rostratus (Juste i wsp., 1992; Risitano i wsp., 2008; Jefferies i wsp., 2010; Di Cesare i wsp., 2014a; Tamponi i wsp., 2014; Varcasia i wsp., 2014a; Giannelli i wsp., 2017). Ze względu na podobieństwo morfometryczne stadiów larwalnych (L1) w kale do A. abstrusus prawdopodobnie w przeszłości inwazje te były błędnie rozpoznawane. Nie można wykluczyć rozprzestrzeniania tych nicieni przez dzikie zwierzęta. Teza ta jest poparta występowaniem tego samego haplotypu mitochondrialnego u kotów dzikich i domowych (Traversa i Di Cesare, 2013; Brianti i wsp., 2014a; Traversa i wsp., 2017; Crisi i wsp., 2018).

Angiostrongylus chabaudi (Strongylida, Angiostrongylidae) to smukły, wydłużony (15-24 mm długości i 180-300 µm szerokości) nicień sercowy występujący u żbika europejskiego. Czasem jest też obserwowany u kotów domowych we Włoszech w bliższych odcinkach tętnic płucnych (Varcasia i wsp., 2014b; Traversa i wsp., 2015). Paragonimus spp. to przywry płucne rozpoznawane u wielu zwierząt, w tym kotów. Niektóre gatunki są czynnikami zoonotycznymi i stanowią zagrożenie dla ludzi. Wiele gatunków bytuje u kotów, między innymi P. kellicotti. Dorosłe osobniki (od jednego do 10) o wymiarach 8-18 mm × 4-8 mm tworzą torbiele lub pęcherze podopłucnowe (Conboy, 2009).

Cykl życiowy i przenoszenie

Aelurostrongylus abstrusus, O. rostratus i T. brevior mają złożony cykl życiowy, z żywicielem pośrednim – mięczakami lądowymi. Jaja złożone przez samice nicieni wykluwają się w drogach oddechowych, a larwy L1 są wykrztuszane, następnie połykane i wydalane do środowiska wraz z kałem. Larwy mogą aktywnie wnikać do ciała ślimaków, gdzie linieją do stadium L3, które jest formą inwazyjną (Lòpez i wsp., 2005; Di Cesare i wsp., 2013; Jezewski i wsp., 2013; Giannelli i wsp., 2014b; Valente i wsp., 2017). Na rozwój w organizmie żywiciela pośredniego ma wpływ temperatura otoczenia. W wyższych temperaturach obserwuje się szybsze tempo rozwoju larw (Di Cesare i wsp., 2013). Koty zwykle nie zjadają ślimaków, ale postacie inwazyjne A. abstrusus i T. brevior są wydalane ze śluzem i znajdują się w wodzie (Giannelli i wsp., 2015). Oznacza to, że źródłem inwazyjnych larw może być woda pitna znajdująca się w miskach stojących na zewnątrz. Larwy L3 A. abstrusus występują również u wielu żywicieli paratenicznych (szczur, mysz, jaszczurka, żaba, ptaki), na które zwykle polują koty (Bowman, 2000; Conboy, 2009; Jezewski i wsp., 2013; Colella i wsp., 2019). Ostatnio wykazano, że żywicielami paratenicznymi mogą być też karaczany (Periplaneta americana) (Falsone i wsp., 2017).

Rola żywicieli paratenicznych w rozprzestrzenianiu się O. rostratus i T. brevior nie jest znana. Najbardziej znanym sposobem przenoszenia nicieni płucnych jest połknięcie larw L3 przez kota, ale nie można wykluczyć przeniesienia pionowego przez łożysko lub mleko. Dorosłe postacie zdolne do składania jaj stwierdzono u ośmiotygodniowych kociąt (Tamponi i wsp., 2014). Badania eksperymentalne wykazały, że produkcja jaj rozpoczyna się 4-6 tygodni po zarażeniu i może trwać miesiącami, chociaż ich wydalanie może być okresowe (Hamilton, 1968a; Barrs i wsp., 1999; Pennisi i wsp., 1995; Dirven i wsp., 2012; Schnyder i wsp., 2014). Przenoszenie pionowe T. brevior zaobserwowano od kotek, a inwazje pasożytnicze wykryto już u miesięcznych kociąt. Nie jest jednak jasne, czy przeniesienie następuje przez łożysko, czy przez mleko (Brianti i wsp., 2013; Diakou i wsp., 2014; Tamponi i wsp., 2014; Traversa i wsp., 2018). Larwy Troglostrongylus brevior i A. abstrusus mogą rozwijać się jednocześnie u tego samego mięczaka będącego żywicielem pośrednim (Helix aspersa) i zimować przez co najmniej 120 dni (Giannelli i wsp., 2014b). Mięczaki biorące udział w cyklu życiowym A. chabaudi nie są znane.

Capillaria aerophila ma cykl rozwojowy prosty. Jaja składane są przez samice w drogach oddechowych żywiciela, a następnie połykane i wydalane do środowiska z kałem. Po 30-45 dniach larwy przekształcają się w formę inwazyjną, jeśli zostaną połknięte przez kota. Dżdżownice mogą być żywicielami paratenicznymi (Traversa i wsp., 2009a). Kiedy koty spożyją inwazyjne jaja lub dżdżownice zawierające larwy, migrują one do płuc i w ciągu 3-6 tygodni rozwijają się w stadium dorosłe (Anderson, 2000).

Cykl życiowy Paragonimus spp. jest złożony, ponieważ obejmuje dwóch żywicieli pośrednich. Związany jest ze środowiskiem słodkowodnym. Ruchliwe miracidia uwalniane są z jaj bezpośrednio po połknięciu, po czym zostają wydalone przez kota z kałem i przenikają do ślimaków wodnych. Cerkarie aktywnie opuszczają ciała ślimaków i przedostają się do żywiciela pośredniego (kraba lub raka). Koty zarażają się po zjedzeniu drugiego żywiciela pośredniego, w którym ostatecznie rozwijają się metacerkarie. W jelicie kota z metacerkarii powstają młode przywry. Przechodzą one przez ścianę jelita i przeponę do jamy opłucnej, gdzie penetrują miąższ płuc i przekształcają się w dorosłe osobniki, zdolne do rozrodu już po mniej więcej sześciu tygodniach (Conboy, 2009).

Epidemiologia

Na całym świecie zwraca się coraz większą uwagę na inwazje związane z obecnością nicieni płucnych u kotów. W niedawnym badaniu wieloośrodkowym obejmującym 1990 kotów w 12 europejskich krajach nicienie w formie L1 wykryto w 0,8-35,8% próbek świeżo wydalonego kociego kału (Giannelli i wsp., 2017). Najczęściej wykrywanym gatunkiem jest A. abstrusus, nie tylko w Europie, ale także w obu Amerykach, Azji i Australii (Gregory i Munday, 1976; Coman i wsp., 1981; Mundim i wsp., 2004; Abu-Madi i wsp., 2007; Conboy, 2009; Di Cesare i wsp., 2011; Lucio-Forster i Bowman, 2011; Echeverry i wsp., 2012; Kohart i wsp., 2014; Philbey i wsp., 2014; Tamponi i wsp., 2014; Hawley i wsp., 2016; Hansen i wsp., 2017; Giannelli i wsp., 2017; Grandi i wsp., 2017; Soares i wsp., 2017; Penagos-Tabares i wsp., 2018; Gueldner i wsp., 2019; Zottler i wsp., 2019). Stopień rozpowszechnienia jest zróżnicowany, a występowanie endemiczne jest powiązane z czynnikami klimatycznymi i ekologicznymi, które mogą wpływać na żywotność i zdolność rozwojową larw L1, obecność odpowiednich żywicieli pośrednich w środowisku oraz liczbę dni potrzebnych do rozwoju stadium inwazyjnego (L3).

Na uzyskiwane wyniki duży wpływ mają metoda diagnostyczna zastosowana w badaniach epidemiologicznych oraz charakterystyka badanej populacji (Lacorcia i wsp., 2009; Traversa i wsp., 2008a, 2010; Lucio-Forster i Bowman, 2011). Ze względu na aktywność łowiecką zdziczałe i wychodzące koty są bardziej zagrożone inwazją. Koty z objawami ze strony układu oddechowego i młode zwierzęta również wydają się obarczone większym ryzykiem (Iorio i Traversa, 2008; Barutzky i Schaper, 2013; Giannelli i wsp., 2017).